4H 6.1 en 6.2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.1 De Verlichting

Lesdoel

Aan het einde van de les kun je de kenmerken van de Verlichting noemen en ken je een aantal belangrijke verlichte denkers. 

De Verlichting

• kritisch op de samenleving en de rol van de kerk
• opvoeding en scholing: om de samenleving te verbeteren

De Verlichting

• Periode (vanaf ongeveer 1700) waarin mensen hun kennis (willen) vergroten, door steeds meer uit te gaan van het verstand.
• Ze waren daarbij kritisch: niet zomaar alles aannemen omdat een koning of de kerk dat zegt.


• Ze vinden dat iedereen vrij en gelijkwaardig moet zijn: arm of rijk, slim of dom

Nadenken over: God

• twijfel over de rol van God
  
• twijfel over de Bijbel 
• afwijkende meningen niet verbieden of vervolgen 

• let op: meeste verlichte denkers wel gelovig

Voltaire

• God heeft de wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar bemoeit zich niet meer actief met de wereld 

• mechanistisch wereldbeeld

Spinoza

• God is geen persoon (op de achtergrond), maar 
• God is in alles in de natuur

• Maar: zelfs in de Republiek mochten zijn ideeën niet gepubliceerd worden.
• Ongodisme

Nadenken over: Politiek en staat

3 belangrijke nieuwe ideeën:

• John Locke: natuurlijke rechten
• Rousseau: volkssoevereiniteit
• Montesquieu: trias politica

John Locke

• natuurlijke rechten: recht op leven, bezit en vrijheid

('mensenrechten')

• regering regeert op basis van vertrouwen

maakt de wetten

voert de wetten uit

controleert of burgers zich aan de wetten houden

Jean-Jacques Rousseau 

• Volkssoevereiniteit (macht ligt bij het volk)

• Regering is alleen uitvoerder van de wil van de burgers

Nadenken over: rechtspraak

• bewijs vaak onbetrouwbaar: bekennen na marteling

• lijfstraffen: irrationeel
  

Nadenken over: ontwikkeling van volkeren

• geschiedenis is lang proces van vooruitgang
•  samenleving verbetert steeds

• kijk op 'primitieve' volkeren
• Europees superioriteitsgevoel

Verlichting

Rationeel denken en vrijheid leiden tot een betere wereld

Leg uit dat deze bron een voorbeeld is van verlicht denken.

0

1755

De ramp van Lissabon

Je ziet een computeranimatie van de ramp van Lissabon.

Daarna komt een vraag.

0

Ramp van Lissabon (1755): a. Probeer te bedenken waarom deze ramp op veel verlichte denkers zoveel indruk maakte. b. Gaat continuïteit en verandering hier samen? Leg uit!

Leg uit dat Belle van Zuylen aan de ene kant wel een product van de verlichting was, en aan de andere kant niet

6.2 Vorsten en verlichte ideeën

Gebruik de casus van 6.2:
Noem een element van verlichting en een van absolutisme bij Frederik van Pruisen.

Bekijk bron 2, blz. 134.
Is er sprake van continuïteit of van verandering t.o.v. het ancien regime? Leg uit.

Kenmerkend aspect

Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)

kort: ancien regime en verlicht absolutisme

Oostenrijk

Pruisen

Duitse Bond

Frederik de Grote (Pruisen)

HERVORMINGEN

- religieuze vrijheid
- aandacht voor kunst en wetenschappen
- aanleg kanalen
- minder lijfstraffen
- scholing voor alle kinderen

Voorbeeld van verlicht absolutisme

Een vorst die alleen heerst, maar in het koningschap verlichte ideeën doorvoert. 

Lees "Grenzen aan de hervormingen".
Was het verstandig van Frederik de Grote om het lijfeigenschap te handhaven? Leg uit.

Twee andere belangrijke verlichte vorsten

Catharina de Grote 

van Rusland

Jozef II

(Habsburgse Rijk)

Hoe zag de samenleving er dan uit in de 18e eeuw? 

Absolutisme:

De koning heeft alle (absolute) macht. 

Ancien régime:

Samenleving zoals het altijd geweest was --> 

Verlichting en absolutisme

Verlichte denkers dachten na over het ancien régime: was dat nu eigenlijk wel zo logisch? Eén persoon die alle macht had?

Verlicht absolutisme

Sommige absolute vorsten in Europa gaan het verlichte denken overnemen. 

• Einde droit divin 
• Geloofsvrijheid
• Onderwijs voor het volk
• Grondwet (mensenrechten)

Wel zorgden ze ervoor dat ze het alleenrecht bleven houden: geen inspraak voor de burgers en de vorst kon niet afgezet worden.

Verlicht absolutisme 

Regeringsvorm waarbij absolute vorsten bereid waren om een aantal ideeën van de Verlichting uit te voeren

Verspreiding van verlichte ideeën

Tijdschriften

Koffiehuizen

Verenigingen (genootschappen)

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu (1585-1642): adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

kardinaal Mazarin (1602-1661): adviseur van Lodewijk XIV

Salons

publieke opinie: een verzameling van meningen als gevolg van discussies onder de burgers.

Bestudeer bron 4 en 5.
Leg uit dat deze bronnen passen bij gevolgen van verlichtingsideeën. Gebruik in je antwoord elementen uit de bronnen.

HUISWERK

Maak vragen 

3 t/m 10 van 6.1

2 t/m 7 van 6.2