Voorbereiding PW thema 2 BS 1, 6, 8 en Thema 3 BS 1 tm 4 en 6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Thema 2

Basisstof 1 Voedingsmiddelen en Voedingsstoffen

voedingsmiddelen

alles wat je eet en drinkt zijn voedingsmiddelen.

voedingsmiddelen zijn opgebouwt uit voedingsstoffen.

Voedingsmiddelen voedingsstoffen

Een voedingsmiddel is alles wat je eet/drinkt.

Een voedingsstof is een nuttige stof in een voedingsmiddel.

Er zijn 6 voedingsstoffen:

• koolhydraten
• eiwitten
• vetten
• vitamine
• mineralen
• water

Vier functies van voedingsstoffen

Er zijn vier functies van voedingsstoffen.

1. Bouwstoffen; energie
2. Brandstoffen; groei en herstel
3. Reservestoffen; opslag
4. Beschermende stoffen; zorgen dat je niet ziek wordt 

	Bouwstoffen	Brandstoffen	Reservestoffen	Beschermende stoffen
Eiwitten	X	X
Koolhydraten	X	X	X
Vetten	X	X	X
Water	X
Mineralen	X			X
Vitaminen	X			X

Thema 2

BS 6 Het verteringsstelsel

Verteringsstelsel

• Alles wat je eet of drinkt gaat door het verteringsstelsel
• Verteren: het afbreken van voedingsstoffen tot verteringsproducten die in het bloed opgenomen kunnen worden opgenomen

Verteringsstelsel

Hier worden voedingsstoffen ui je voedingsmiddelen opgenomen in je bloed.

• Glucose, mineralen, water en vitaminen zijn klein genoeg en kunnen zo door de darmwand heen.
• Eiwitten, vetten en de meeste koolhydraten zijn te groot en moeten eerst worden verteerd.

Verteren

Verteren gebeurt in twee stappen:

• Voedsel in kleine stukken verdelen door te kauwen
• Voedingsstoffen omzetten met behulp van verteringssappen.

Mechanische vertering (kauwen) zorgt voor oppervlaktevergroting

Verteringssappen

Vertering gebeurt met verteringssappen. Die verteringssappen worden gemaakt in de verteringsklieren:

Chemische vertering zorgt ervoor dat stoffen in je voedsel steeds verder worden afgebroken in kleinere/andere stoffen

Darmperistaltiek

Doordat de spieren in je darm zich afwisselend aanspannen en ontspannen, wordt je voedsel in je darm doorgeduwd.

Samenwerking

Mechanische en chemische vertering werken samen. Door te kauwen vergroot je het oppervlakte van je voedsel waardoor de enzymen meer oppervlakte hebben om met de chemische vertering te beginnen.

Thema 2

BS 8 De organen voor vertering

De organen voor vertering

De mondholte

In de mond:

- Kauwen maakt voedsel kleiner

- Enzymen uit de speekselklieren verteren zetmeel

De tong beweegt het voedsel naar de keelholte

Door te slikken gaat het voedsel naar de slokdarm

De slokdarm beweegt het voedsel door de 

darmperistaltiek naar de maag

De maag

In de maag:

- Maagwandspieren kneden het voedsel

- Maagsapklieren voegen maagsap toe met daarin:

    - Water

    - Zoutzuur: dood bacteriën

    - Enzym: verteert eiwitten

Aan het eind van de maag laat de maagportier steeds een klein deel van het voedsel door naar de twaalfvingerige darm

De twaalfvingerige darm

De twaalfvingerige darm is het eerste deel van de dunne darm

Hier wordt toegevoegd:

- Gal uit de galblaas: emulgeert vetten

- Alvleessap uit de alvleesklier: bevat enzymen die 

eiwitten, koolhydraten en vetten verteren

Door de peristaltische beweging wordt de brei naar de rest van de dunne darm vervoerd

De dunne darm

In de dunne darm:

- Darmsap wordt toegevoegd met enzymen voor de 

vertering van eiwitten, koolhydraten en vetten

- De verteerde voedingsstoffen worden opgenomen in het bloed

Opname van voedingsstoffen gebeurt via de darmwand. Het oppervlakte is heel groot, omdat de darmwand geplooid is, en op de darmplooien staan uitstulpingen: de darmvlokken

Door de peristaltische beweging wordt de brei door de dunne darm naar de dikke darm vervoerd 

De dikke darm en de blinde darm

De blindedarm is een doodlopend stuk darm met aan het einde een wormvormig aanhangsel en bevat bacteriën

De dikke darm haalt al het water uit de onverteerde voedselresten

Door de darmperistaltiek worden de onverteerde resten 

vervoerd naar de endeldarm

De endeldarm

De endeldarm is het laatste stuk van de darmen

Hierin worden de onverteerde voedselresten verzameld

Aan het eind van de endeldarm zit een sterke kringspier: de anus

Door de anus te ontspannen wordt de endeldarm 

geleegd

Thema 3

BS1 Bloed

Bloedplaatjes 

• voor je bloedstolling  
• fibrinedraden 
• korstje

Rode bloedcellen

• transporteren zuurstof  
• hemoglobine 
• kenmerkende vorm 
• bepalen je bloedgroep

Wat is bloed?

Bloedplasma

• water 
• opgeloste stoffen
• plasma eiwitten 

Vaste bestandsdelen

• rode bloedcellen
• witte bloedcellen 
• bloedplaatjes 

Witte bloedcellen

• jouw verdedigingsmechanisme
• herkennen ziekteverwekkers
• verschillende soorten
• maken antistoffen

Thema 3

BS2 De bloedsomloop

De bloedsomloop

De weg die het bloed door het lichaam af legt

2 bloedsomlopen:

• Kleine bloedsomloop
  
• Grote bloedsomloop
  

Kleine bloedsomloop

Hart - Longen - Hart

Taak: 

Zuurstof opnemen in het bloed

Koolstofdioxide afgeven aan de lucht in de longen

Grote bloedsomloop

Hart - organen - Hart

Taak:

Organen van zuurstof voorzien

Afvalstoffen bij organen weg vervoeren

In de bron is schematisch de bloedsomloop van een vis weergegeven.

Waarom is de wand van de kamer dikker dan die van de boezem?

Thema 3

BS3 Het hart

Bouw van het hart

Hoe klopt je hart?

Een hartslag bestaat uit drie stappen:

1. Boezems trekken samen: bloed naar kamers. 

Kamers trekken samen: bloed naar slagaders. 

Hartpauze: de hartspier is ontspannen. 

De hartkleppen zorgen dat het bloed niet terugstroomt van de kamers naar de boezems.

 

De slagaderkleppen zorgen dat het bloed niet terugstroomt van de slagaders naar de hartkamers.

Hoe is je hart opgebouwd?

Het hart bestaat uit vier ruimtes:

1. linkerboezem
2. Linknkerkamer
3. rechterboezem 
4. rechterkamer 

Longslagader en aorta: starten in de kamers.

Longader en holle ader: komen uit in de boezems. 

Tussen de boezems en kamers: hartkleppen. 

Aan het begin van de longslagader en aorta: slagaderkleppen

Thema 3

BS4 De Bloedvaten

Dubbele bloedsomloop

1. Rechterhelft hart 
2. Longen 
3. Linkerhelft hart

1. Linkerhelft hart
2. Organen
3. Rechterhelft hart

Per omloop stroomt het bloed twee keer door het hart.

Kleine bloedsomloop

Grote bloedsomloop

Bloedvaten

Bloedvatenstelsel:

     Hart + bloedvaten

Bloedsomloop:

     De weg die het bloed aflegt

Slagaders:

     Weg van het hart, naar de organen toe

Haarvaten:

     Kleine, dunne bloedvaten

Aders:

     Weg van de organen, naar het hart toe

Bloedvaten

Bloedvat	Bloeddruk	Wand	Weetje
Slagader	Hoog	Dik, gespierd, elastisch	Hartslag
Haarvat	Laag	Dun	Stofwisseling
Ader	Laag	Dun en minder elastisch	Geen hartslag, blauwe strepen, aderkleppen

Het bloedvatenstelsel

Rood = zuurstofrijk

Blauw = zuurstofarm

Slagaders en aders hebben de naam van het orgaan waar ze bloed naartoe of vanaf voeren. 

• Beenslagader: bloed stroomt van het hart weg, naar de benen toe.
• Beenader: bloed stroomt uit de benen weg, naar het hart toe.

Uitzonderingen

Afwijkende namen:

• Onderste holle ader
• Bovenste holle ader
• Aorta 
• Poortader

Thema 3

BS6 Uitscheiding

Doorbloeding nieren

hart -> 

aorta -> 

nierslagader ->   

haarvaten rond nierbuisjes  ->  nierader -> 

onderste holle -> 

hart

Nieren

organen die de afvalstoffen uit het bloed halen

nier

nierschors

niermerg

nierbekken

Nierschors

Nierschors: Zorgt voor het afscheiden van water en afvalstoffen. Dit noem je urine.

Niermerg

Niermerg: Zorgt voor het afscheiden van water en afvalstoffen, dit noem je urine.

Nierbekken

verzamelt de urine. 

Nierslagader en nierader

Nierslagader: Brengt het bloed naar de nieren. 

Nierader: brengt het bloed van de nieren richting het hart. 

Nierschors

deel van de nier dat afvalstoffen, overtollig water, overtollige zouten en allerlei schadelijke stoffen uit het bloed verwijdert

Niermerg

deel van de nier dat afvalstoffen, overtollig water, overtollige zouten en allerlei schadelijke stoffen uit het bloed verwijdert

Nierbekken

deel van de nier waarin urine wordt verzameld

Urine

verzamelnaam voor afvalstoffen en overtollig water die door de nieren zijn verwijderd uit het bloed

Man

Vrouw