Havo 1 - Les 2 Sporen van de eerste mensen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie, thuis of in de kluis 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Boeken, Chromebook, JdW-map, etui 

1. Startklaar

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan hun welbevinden. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zijn startklaar: ingelogd in LessonUp, telefoons opgeborgen in het Zakkie, en JdW-map op tafel.

Overzicht Periode 1

• Thema: De Prehistorie
• Benodigde lesmaterialen: Boeken, JDW map, pen, Chromebook

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11
Wat is Geschiedenis eigenlijk?	De eerste mensen	Van Kamp naar kamp	De landbouwrevolutie	Machtige staten	SO en PO uitleggen	Priesters en mummies	SO nabespreken	Veenlijken	Herhaling en uitloop	Toetsweek 1

In welke eeuw leven is mevrouw De Winter geboren?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Wat weet je nog over de prehistorie?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Geschreven bronnen

Ongeschreven bronnen

Archeoloog Siham zegt: "Deze tekst komt uit de prehistorie"
Leg uit of je het met haar eens bent

      Leerdoelen

Je begrijpt het verschil tussen een scheppingsverhaal en de evolutietheorie. (T1)

Je kunt kenmerken noemen van de levensstijl van jagers-verzamelaars

Je begrijpt waarom mensen in de steentijd een nomadische levensstijl hadden. (T2/I)

Je kunt uitleggen waarom we niet precies weten wat de mensen in de steentijd bedoelden toen ze grottekeningen maakten. (I)

Je begrijpt wat archeologen wel en niet kunnen begrijpen van de prehistorie als ze grafgiften vinden in de grond. (I)

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.   

Wie was de eerste mens?

Scheppingsverhaal

Hier wordt verteld, hoe God (of de goden) de aarde en de mensen zouden hebben geschapen.

Evolutietheorie

19e eeuw: nieuwe ideeën

langzame ontwikkeling van mensachtige tot mens

Dit is Lucy

Het oudst gevonden mensachtige wezen

3 miljoenen jaar oud

Leerboek blz. 21

Wetenschappelijke verklaring voor het ontstaan van de mensen. Mensen zouden miljoenen jaren geleden zijn ontstaan uit apen en mensapen.

Verhalen waarin wordt verteld hoe God (of goden) de werelden de mens heeft (hebben) gemaakt.

Scheppingsverhalen

Evolutietheorie

IJstijd en steentijd

De ijstijd

Omstreeks 30.000 v. Chr.

Dikke ijslaag van de poolkap over Noord-Amerika, Europa en Azië. 

Nederland was niet bedekt met ijs, maar er heerste wel een poolklimaat.

Jagd op dieren (mammoeten, rendieren, paarden, ...)

De steentijd

Jagdwerktuigen waren gemaakt uit steen.

Prehistorie = steentijd!

De middensteentijd

Rond 10.000 v. Chr. steeg de gemiddelde temperatuur, het ijs smolt en de laatste ijstijd kwam ten einde. Door de klimaatverandering stierven de mammoeten uit. De zeespiegel steeg, waardoor er aan de kust moerasgebieden ontstonden (een goed gebied voor dieren).

Verder konden de jagers-verzamelaars meer voedsel in de natuur vinden.

Leerboek blz. 14 en 15

Hoe leefden de jagers-verzamelaars?

Reconstructie

Een kamp van jagers-verzamelaars in Midden-Europa, omstreeks 14.000 v. Chr.

De jagers-verzamelaars waren nomaden.

Zij leefden in groepen van ongeveer twintig personen.

Verdeling van taken: (Mannen en oudere jongen) gingen op jacht, andere verzamelden wilde planten en vruchten.

Dieren jagden ze niet alleen maar voor vlees. Zij maakten kleding van de vacht en werktuigen uit de botten.

Nomaden hadden geen vaste woonplek!

Zij woonden in tenten, hutten en of grotten.

Het einde van de ijstijd

Rond 10.000 v. Chr. steeg de gemiddelde temperatuur, het ijs smolt en de laatste ijstijd kwam ten einde. Door de klimaatverandering stierven de mammoeten uit. Maar daarvoor: Meer voedsel in de natuur.

Leerboek blz. 14, 15 en 16

Jagers-verzamelaars

• De jagers-verzamelaars hadden geen vaste woonplaats, we noemen ze ook wel nomaden.
• Leefden de jacht op dieren (vlees) en het verzamelen van noten, vruchten etc. (jagers en verzamelaars)
• Maakten gereedschap maken van de botten 
• Gebruikten vuur voor het koken van voedsel en het harden van speerpunten
• Gelijkwaardigheid
  

De jacht op een mammoet

Gereedschappen

Bronnen

• Wat is een bron ook alweer?

• Historicus
• iemand die het verleden bestudeert en onderzoekt
  

• Archeoloog
• iemand die sporen uit het verleden opgraaft en deze onderzoekt

• Bronnen kun je verdelen in geschreven bronnen en ongeschreven bronnen.

Eerste teksten

• Eerste teksten ontstaan rond 3000 V.Chr. in Mesopotamië. (Spijkerschrift)
  

• Prehistorie is de periode voor de uitvinding van het schrift.

• Historie is de periode na de uitvinding van het schrift.

• Jagers-verzamelaars leven in de ??
• Prehistorie!
  

Het oude Mesopotamië ligt tussen de rivieren de Tigris en de Eufraat in het huidige Syrië en Irak.

Indelen in tijdvakken 

en periodes

Tijdvakken:

Hulpmiddel om de tijd te ordenen

Periodes:

Geschiedwetenschappers gebruiken andere namen voor verschillende periodes:

Prehistorie: tot 3000 v. Chr.

Middeleeuwen: 500 - 1500 n. Chr.

enzovoorts!

Chronologie

Historische vaardigheid:

Het indelen en ordenen van historische gebeurtenissen in de tijd!

Belangrijk hiervoor: de tijdvolgorde of chronologie!

Leerboek blz. 7

De tijdbalk van jouw leven 

Wat moet je doen?

• Werk met je buurman- of buurvrouw
• Lees het kopje 'tijdbalken' op bladzijde 11 van je Leerboek

• Maak een tijdbalk over jullie leven
• Volg de vijf regels op, die in je LB staan 

• Zet er minstens 10 gebeurtenissen op

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen

Instructie

Checklist:

• Interactieve uitleg (responsief): wisbordjes, LessonUp check-vragen, Cornell-methode.
  
• Een contextrijke en inclusieve leeromgeving door (culturele) achtergronden in de lesstof te integreren.
• Meertaligheid functioneel inzetten.
  
• Iedereen bij de les betrekken.

4. Inclusieve didactiek

De docent past diverse strategieën toe om de betrokkenheid van alle leerlingen te garanderen. Door regelmatig het begrip van de lesstof te controleren en zo nodig de uitleg aan te passen, blijft de stof toegankelijk voor iedereen. Flexibele en heterogene differentiatie ondersteunt dit proces. Interactie in de klas wordt versterkt door het gebruik van thuistalen. Verder creëert de docent een contextrijke en inclusieve leeromgeving door (culturele) achtergronden in de lesstof te integreren. Door positief en proactief op leerlinggedrag te reageren, wordt het voor leerlingen makkelijker om gewenst gedrag te tonen en actief deel te nemen aan de les.

Voorbeelden

Checklist:

• Dual Coding (woord en beeld combineren)
  
• Concrete voorbeelden
• Herkenbare voorbeelden gerelateerd aan de leefwereld van de leerlingen

5. Concrete en herkenbare voorbeelden

De docent maakt gebruik van praktische en concrete voorbeelden die voor leerlingen herkenbaar zijn in hun eigen leefwereld om tot beter begrip van de lesstof te komen. De docent doet hierbij een beroep op dual coding. Door het visuele en het verbale te combineren vergroot de docent de kans dat lesstof beter bij de leerlingen blijft beklijven. 

Aan de slag!

Pak je leesboek er bij!

Je leest zelfstandig uit het boek

Je mag Translate gebruiken, als je het nodig hebt. 

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen

Wat doet een archeoloog?

1. Huizen ontwerpen
2. Boeken schrijven over de prehistorie
3. Spullen maken precies zoals mensen dat vroeger deden
4. Bronnen uit de grond halen en bestuderen

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

Een scheppingsverhaal is een verhaal over het ontstaan van mensen, gebaseerd op...

1. ...religie
2. ...archeologie
3. ...geschreven bronnen
4. ...sporen in de grond

Afsluiting

Je begrijpt het verschil tussen een scheppingsverhaal en de evolutietheorie. (T1)

Je kunt kenmerken noemen van de levensstijl van jagers-verzamelaars

Je begrijpt waarom mensen in de steentijd een nomadische levensstijl hadden. (T2/I)

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner. 

    Begrippen uit deze les

• scheppingsverhaal 
• evolutietheorie
• Archeoloog 
• nomadisch 

Hoe komen jager-verzamelaars aan hun eten?

1. Dat kookt hun moeder voor ze
2. Ze hebben geiten en verbouwen groente
3. Ze verzamelen vruchten en jagen op wilde dieren
4. Ze gaan gewoon naar de supermarkt

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

Zou jij een jager-verzamelaar willen zijn? Geef een argument