Havo 1 - Les 3: Van kamp naar kamp

• Ges
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Boek, Chromebook, JdW-map, etui 

1. Startklaar

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan hun welbevinden. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zijn startklaar: ingelogd in LessonUp, telefoons opgeborgen in het Zakkie, en JdW-map op tafel.

Overzicht Periode 1

• Thema: De Prehistorie
• Benodigde lesmaterialen: Boeken, JDW map, pen, Chromebook

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7	Week 8	Week 9	Week 10	Week 11
Wat is Geschiedenis eigenlijk?	De eerste mensen	Van Kamp naar kamp	De landbouwrevolutie	Machtige staten	SO en PO uitleggen	Priesters en mummies	SO nabespreken	Veenlijken	Herhaling en uitloop	Toetsweek 1

Aan de slag!

Pak je leesboek er bij!

Je leest zelfstandig uit het boek

Je mag Translate gebruiken, als je het nodig hebt. 

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen

Hoe komen we aan informatie over jagers-verzamelaars?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Geschreven bronnen

Ongeschreven bronnen

Archeoloog Siham zegt: "Deze tekst komt uit de prehistorie"
Leg uit of je het met haar eens bent

Wetenschappelijke verklaring voor het ontstaan van de mensen. Mensen zouden miljoenen jaren geleden zijn ontstaan uit apen en mensapen.

Verhalen waarin wordt verteld hoe God (of goden) de werelden de mens heeft (hebben) gemaakt.

Scheppingsverhalen

Evolutietheorie

Een scheppingsverhaal is een verhaal over het ontstaan van mensen, gebaseerd op...

1. ...religie
2. ...archeologie
3. ...geschreven bronnen
4. ...sporen in de grond

Hoe komen jager-verzamelaars aan hun eten?

1. Dat kookt hun moeder voor ze
2. Ze hebben geiten en verbouwen groente
3. Ze verzamelen vruchten en jagen op dieren
4. Ze eten nooit, ze drinken alleen

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

      Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat het begrip nomade betekent 
  
  
• Je begrijpt waarom mensen in de steentijd een nomadische levensstijl hadden. (T2/I)
  
  
  
• Je kunt uitleggen waarom we niet precies weten wat de mensen in de steentijd bedoelden toen ze grottekeningen maakten. (I)
  
  
  

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.   

Nomaden

• nomaden: mensen die geen vaste woonplaats hebben, maar die van plek naar plek verhuizen
  
  
• Jager-verzamelaars jagen op dieren en verzamelen planten en vruchten
• Wat doen ze als het eten op is?
• Jager-verzamelaars hadden vaak maar weinig spullen 
• Waarom?

4. Inclusieve didactiek

De docent past diverse strategieën toe om de betrokkenheid van alle leerlingen te garanderen. Door regelmatig het begrip van de lesstof te controleren en zo nodig de uitleg aan te passen, blijft de stof toegankelijk voor iedereen. Flexibele en heterogene differentiatie ondersteunt dit proces. Interactie in de klas wordt versterkt door het gebruik van thuistalen. Verder creëert de docent een contextrijke en inclusieve leeromgeving door (culturele) achtergronden in de lesstof te integreren. Door positief en proactief op leerlinggedrag te reageren, wordt het voor leerlingen makkelijker om gewenst gedrag te tonen en actief deel te nemen aan de les.

Welke betekenis is juist voor het woord: nomaden

1. Mensen met een vaste woonplaats
2. Mensen die in een stad wonen
3. Mensen die botten als gereedschap gebruiken
4. Mensen zonder een vaste woonplaats

Waarom heeft een nomade weinig spullen?

1. Daar hebben ze geen geld voor
2. Dat vinden ze niet prettig
3. Dan hoeven ze minder te tillen
4. Ze hadden spullen op meerdere plekken

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

Waarom hadden jager-verzamelaars maar weinig spullen?

Weinig spullen?

• nomaden hebben weinig spullen
• Als je veel rondtrekt, is het belangrijk dat je makkelijk kan verplaatsen
• Veel spullen zijn dan onhandig 
• Ze nemen alleen mee wat ze écht nodig hebben 

 

Hoe komen we aan informatie over jagers-verzamelaars?

2. Voorkennis activeren

De docent activeert relevante voorkennis aan de hand van een terugblik-opdracht, waarbij eventueel een beroep op de thuistalen wordt gedaan. Op deze manier biedt de docent een kapstok om nieuwe stof te verbinden aan de eerder geleerde stof en richting te geven aan het verdere verloop van de les. Tegelijkertijd worden hiermee misconcepties van leerlingen zichtbaar gemaakt, waar de docent vervolgens gericht op in kan spelen. 

Wat doet een archeoloog?

1. Huizen ontwerpen
2. Boeken schrijven over de prehistorie
3. Spullen maken precies zoals mensen dat vroeger deden
4. Bronnen uit de grond halen en bestuderen

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

Archeologen aan het werk 

• Archeologen zoeken naar sporen van de jager-verzamelaars
  
  
• Wat vinden ze?
• Wat vinden ze NIET? Waarom niet?

4. Inclusieve didactiek

De docent past diverse strategieën toe om de betrokkenheid van alle leerlingen te garanderen. Door regelmatig het begrip van de lesstof te controleren en zo nodig de uitleg aan te passen, blijft de stof toegankelijk voor iedereen. Flexibele en heterogene differentiatie ondersteunt dit proces. Interactie in de klas wordt versterkt door het gebruik van thuistalen. Verder creëert de docent een contextrijke en inclusieve leeromgeving door (culturele) achtergronden in de lesstof te integreren. Door positief en proactief op leerlinggedrag te reageren, wordt het voor leerlingen makkelijker om gewenst gedrag te tonen en actief deel te nemen aan de les.

Wat blijft bewaard?

1. Wat iemand denkt
2. Wat iemand eet
3. Wat iemand tekent
4. Wat iemand achterlaat

We weten niet alles!

• Hout, leer en lichamen vergaan na lange tijd 
  
  
• Wat blijft wél bewaard?
• Speerpunten
• Botten
• Spullen van steen
• Tekeningen  
• ...

4. Inclusieve didactiek

De docent past diverse strategieën toe om de betrokkenheid van alle leerlingen te garanderen. Door regelmatig het begrip van de lesstof te controleren en zo nodig de uitleg aan te passen, blijft de stof toegankelijk voor iedereen. Flexibele en heterogene differentiatie ondersteunt dit proces. Interactie in de klas wordt versterkt door het gebruik van thuistalen. Verder creëert de docent een contextrijke en inclusieve leeromgeving door (culturele) achtergronden in de lesstof te integreren. Door positief en proactief op leerlinggedrag te reageren, wordt het voor leerlingen makkelijker om gewenst gedrag te tonen en actief deel te nemen aan de les.

Voorbeeld

De Grotten van Lascaux (Frankrijk)

5. Concrete en herkenbare voorbeelden

De docent maakt gebruik van praktische en concrete voorbeelden die voor leerlingen herkenbaar zijn in hun eigen leefwereld om tot beter begrip van de lesstof te komen. De docent doet hierbij een beroep op dual coding. Door het visuele en het verbale te combineren vergroot de docent de kans dat lesstof beter bij de leerlingen blijft beklijven. 

''Moderne'' Jagers-verzamelaars

Sommige groepen leven in de moderne tijd nog steeds zoals de jagers-verzamelaars. Een voorbeeld hiervan is de Hadza stam uit Tanzania, Afrika. 

Wat dachten de eerste mensen?

Archeologen

Doen onderzoek naar overblijfselen uit het verleden.

Prehistorie

Dat is de periode waarin mensen nog geen schrift gebruikten.

Archeologen onderzoeken voorwerpen (speerpunten, messen van vuursteen, graven en grafgiften zoals schelpjes, kralen en werktuigen)

Bronnen

Geschreven bron

Secundaire bron

Ongeschreven bron

Primaire bron

Leerboek blz. 14

Controlevragen

1. a.
2. b.
3. c.
4. d.

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de les gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt willekeurig leerlingen met open vragen. De docent stimuleert kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen elkaars werk te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden te gebruiken, gevolgd door geïnformeerde vervolgstappen.

Aan de slag

Pak je werkboek er bij (bladzijde 20)

Gebruik je leerboek bladzijde 22

Maak opdracht 1, 2, 7 en 8

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. De docent start met modelleren en laat leerlingen vervolgens actief inoefenen. Volgens het 'ik-wij-jullie/jij-wij' principe wordt de ondersteuning geleidelijk afgebouwd. Er wordt gevarieerd in oefentypes en het leerproces wordt zichtbaar gemaakt, bijvoorbeeld met hardop denken opdrachten. Effectieve leerstrategieën zoals zelftesten, gespreid leren, schema’s maken, en samenvatten volgens de Cornell-methode worden expliciet aangeleerd. Dit herkneden van de lesstof helpt bij het bewerken van het lange termijn geheugen

Afsluiting

• Je kunt uitleggen wat het begrip nomade betekent
• Je begrijpt waarom mensen in de steentijd een nomadische levensstijl hadden. (T2/I)
• Je kunt uitleggen waarom we niet precies weten wat de mensen in de steentijd bedoelden toen ze grottekeningen maakten. (I)

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner. 

    Begrippen uit deze les

• Nomade 
• archeoloog 
• jager-verzamelaar 

Wat zou jij vragen aan een
jager-verzamelaar?