Systeem Aarde 2.2 + 2.3

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hst.2.2

Welk deeltje is het lichtst?

1. Zand
2. Klei
3. Grind
4. Rots

Drie belangrijke exogene processen

• Verwering: afbraak of uiteenvallen van gesteente onder invloed van het weer en planten;
• Erosie: transport van verweerd materiaal met als gevolg een uitschurende werking van met puin beladen ijs, water (oceanen en rivieren) en wind;
• Sedimentatie: afzetting van verweerd en geerodeerd materiaal.

Wat is verwering?

1. Een extreem harde wind
2. Het uiteenvallen van gesteente
3. Het vervoeren van stenen in een rivier
4. Het ontstaan van metamorf gesteente

Verwering

Erosie

Sedimentatie

Er zijn twee typen verwering.
Welke twee?

1. Sociale en culturele
2. Chemische en geografische
3. Chemische en mechanische
4. Economische en mechanische

Opdrachtje tussendoor:

Lees bladzijde 63 vanaf 'verwering' t/m blz 64

Chemische verwering werkt het snelst in vochtig en warm klimaat, zoals...

1. hooggebergte klimaat
2. tropisch klimaat
3. Polair klimaat
4. Zeeklimaat

Bij mechanische verwering kunnen temperatuurverschillen tussen dag en nacht een rol spelen, zoals in de...

1. woestijn
2. tropisch regenwoud
3. noordpool
4. oceanen

Verwering

Verwering = het uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en planten.

Twee soorten verwering:

- Mechanische of fysische verwering: scheikundige samenstelling van het gesteente verandert niet;

- Chemische verwering: scheikundige samenstelling verandert wel

Mechanische verwering

• Vorstverwering;
• Verwering in de woestijn;
• Door plantenwortels.

Chemische verwering

Kalksteen lost op door (zuur)regenwater.

Verwering en klimaat

Hoe kouder en droger ...........................

Hoe natter en warmer ...........................

Mechanische verwering!

Chemische verwering!

Factoren van invloed op verwering

- Klimaat (zie diagram 2.17);

• Chemische verwering: 
• Mechanische:

- Kenmerken moedergesteente;

- Bedekkende bodemlaag;

- Tijd.

Het grote plaatje 2.17 - blz 64

Bij welk klimaat vindt de sterkste chemische verwering plaats?

D

Zwaartekracht

Aardverschuivingen: alle bewegingen van verweringsmateriaal die veroorzaakt zijn door zwaartekracht. 

Drie factoren beinvloeden het naar beneden glijden:

1. Aard van het materiaal: hoekig of rond
2. Steilheid helling
3. Verzadiging van water

Massabeweging

Aardverschuivingen: alle bewegingen van verweringsmateriaal die veroorzaakt zijn door zwaartekracht. 

Soorten:

• Vallend gesteente
• bergstorting
• puinlawine
• modderstroom
• kruip

Mechanische verwering

Chemische verwering

Verweringsmateriaal

Als gesteente is verweert, valt het naar benenden. Het verzameld zich in een puinhelling. 

Het gesteente dat je in een puinhelling vindt noem je : Verweringsmateriaal

Paragraaf 2.3.

Opbouw en afbraak door:

- Rivieren (fluviatiele erosie / sedimentatie);

- IJs (glaciale erosie/sedimentatie);

- Zee (mariene erosie / sedimentatie);

- Wind (eolische erosie / sedimentatie).

Algemeen

• Hoe zwaarder het deeltje des te moeilijker is transport;
• Hoe zwaarder het deeltje des te eerder zal het gesedimenteerd worden.

Rivieren

Twee belangrijke begrippen:

Stroomgebied: Het hele gebied dat afwatert op een bepaalde rivier

Waterscheiding: grens tussen stroomgebieden

Lopen van een rivier

- Bovenloop: erosie

- Middenloop: transport

- benedenloop: sedimentatie

Waardoor ontstaat dit verschil? Door verschillen in stroomsnelheid dus door verschillen in __________.

Bovenloop

- Steile hellingen

- Rivier kan zich makkelijk insnijden (afhankelijk van stroomsnelheid en hoeveelheid verweerd materiaal).

- Uitschuring van V-dal.

- Sterke stroming dus grote stukken gesteente worden meegesleurd (rolt over de bodem) en lichtere materiaal zweeft in het water (suspensie).

- Groot verval: groot verschil in hoogte tussen twee plaatsen

Benedenloop

- Stroomsnelheid daalt door lagere verval;

- Rivier gaat meanderen: (fig. 2.15) met erosie in buitenbocht en sedimentatie in de binnenbocht.

- Ontstaan van een puinwaaier.

- Aangekomen bij de kust ontstaat een delta.

IJs

Twee soorten gletsjers:

- Alpiene of dalgletsjers;

- Gletsjers aan de randen van een ijskap

Bij het bewegen van het ijs zit er op, onder en in het ijs veel (en soms groot) verweringsmateriaal = morene. Tijdens het bewegen ontstaat er een U-dal.

Morene worden o.a. afgezet bij het einde van een gletsjer = eindmorene

Zee

Er  bestaan verschillende soorten kusten waarbij sprake is van sedimentatie of erosie; dit is afhankelijk:

- Getijde: groot verschil tussen eb en vloed;

- Wind;

Wind

Snelheid van groot belang; hoe hoger de snelheid des te zwaarder het deeltje en des te langer de afstand.

Water de rivier geeft en neemt

Hoge stroomsnelheid
- Rivier snijdt zich in (V-dal)

- Meer erosie, minder sedimentatie

Lagere stroomsnelheid
- Rivier gaat meanderen

- als gevolg van erosie en sedimenatie

Laagste stroomsnelheid
- relatief veel sedimentatie

- rivier gaat zich vertakken

Water de zee geeft en neemt

Aanslibbingskust

Afbraakkust

Nederlandse kust

Wind geeft en neemt

IJs geeft en neemt

erosie: door schurende werking ijs met zand en stenen ontstaan U-vormige dalen, spitse bergtoppen en komvormige bekkens

sedimentatie: puin dat de gletsjers meevoeren vormt morene, morenewallen, middenmorenen, zijmorenen en eindmorenen

Wat is de juiste volgorde?

1. Verwering - sedimentatie - erosie
2. Erosie - verwering - sedimentatie
3. Verwering - erosie - sedimentatie
4. Sedimentatie - verwering - erosie