LEZEN / les 3 / H1.4 / Opbouw en indeling

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

Lezen 3

De opbouw van een tekst

Vooraf:

• Elke presentatie in Lessonup hoort bij een stukje lesstof uit NU Nederlands. 
• Op de laatste slide van de presentatie vind je de bijbehorende opdrachten uit Nu Nederlands. 
• Die opdrachten maak je in de digitale leeromgeving van Nu Nederlands.

Deze Lessonup hoort bij:

• Hoofdstuk 2, paragraaf 1.4 (NU Nederlands) *onderdeel Opbouw en indeling*

Wat leer je in deze Lessonup:

• Kennis ophalen van de vorige Lessonup
• Uitleg over de indeling van teksten
• Uitleg over signaalwoorden en tekstverbanden

Vorige keer:

• Tekstdoelen: informeren, instrueren, overhalen & overtuigen
• Voor welk publiek is een tekst bedoeld

Weet je het nog?

Advertentie op Instagram.

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Nieuwsartikel over de toeslagenaffaire.

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Uitnodiging voor een examenfeestje.

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Je schrijft een brief aan de gemeente over de overlast van hangjongeren in jouw straat. Je wilt dat daar tegen opgetreden wordt.

1. informeren
2. instrueren
3. overtuigen
4. overhalen

Indeling tekst : titel

• De titel verraadt al veel
• Het trekt de aandacht; ga je de tekst lezen of niet?
• De titel noemt vaak al het onderwerp

Indeling tekst: inleiding

• Eerste deel van de tekst
  
• Het onderwerp wordt geïntroduceerd
  
• Vanaf de eerste zinnen weet je waarover de tekst gaat
  
• Bestaat meestal uit één alinea

Indeling tekst: middenstuk

• De verschillende kanten van een onderwerp komen aan de orde
  
• Dit gebeurt met behulp van deelonderwerpen
  
• Bijvoorbeeld: een tekst over phishing
  
• Deelonderwerpen kunnen dan zijn: gevaarlijke e-mails, criminaliteit, financiële schade, aangifte doen bij de politie, etc.

Wat is een deelonderwerp?

1. Verschillende dingen die over het onderwerp verteld worden.
2. Als er 2 onderwerpen in een tekst zitten.
3. Als de tekst niet echt een onderwerp heeft.
4. Een ander woord voor onderwerp.

Indeling tekst: slot

• Laatste alinea van een tekst
  
• Het belangrijkste uit de tekst wordt nog eens herhaald of samengevat

Waar vind je de deelonderwerpen in een tekst?

1. Inleiding
2. Middenstuk
3. Slot

In welk deel van de tekst maak je kennis met het onderwerp?

1. Inleiding
2. Middenstuk
3. Slot

Wat is de juiste volgorde van een tekstindeling?

1. Inleiding, middenstuk met tussenkopjes, slot
2. Inleiding, slot, middenstuk
3. Inleiding, middenstuk met eventueel tussenkopjes, slot
4. Titel, inleiding, middenstuk met eventueel tussenkopjes, slot

Inleiding

Middenstuk

Slot

Dit deel is opgedeeld in alinea's 

Het onderwerp wordt benoemd

De lezer wordt nieuwsgierig gemaakt

Aandachttrekker: er wordt bijv. een vraag gesteld of een probleem besproken.

Een samenvatting van de tekst

Er wordt bijv. een vraag beantwoord of een oplossing bij een probleem besproken.

De tekst wordt stap voor stap uitgewerkt

Een conclusie 

Wat is de juiste volgorde van deze tekst?

Wat is de juiste volgorde van de tekst?

1. A-B-C-D
2. B-C-D-A
3. D-A-C-B
4. C-D-A-B

Waarom gebruik je signaalwoorden in een zin?

• Je verbindt zinnen en woorden met elkaar;
• Je maakt verbanden in je tekst duidelijk;
• Daardoor kan de lezer jouw tekst beter begrijpen;
• Welke signaalwoorden zijn er?

Ik hou van zon, strand en zee.

Ik wil graag die sneakers kopen, maar ik heb mijn salaris nog niet binnen.

Omdat het regent, blijf ik binnen.

Voorbeelden:

De dikgedrukte woorden zijn signaalwoorden; wat doen ze in de zin?

Ik hou van zon, strand en zee. = opsomming

Ik wil graag die sneakers kopen, maar ik heb mijn salaris nog niet binnen. = tegenstelling

Omdat het regent, blijf ik binnen. = reden

Voorbeelden:

De dikgedrukte woorden zijn signaalwoorden; wat doen ze in de zin?

Een verband kan zijn:

• Volgorde: eerst, daarna, tenslotte.
• Opsomming: en, ook.
• reden of argument: want, omdat.
• tegenstelling: maar, echter, toch.
• oorzaak-gevolg: doordat, waardoor, daardoor.
• toelichting of voorbeeld: bijvoorbeeld, zo, zoals.
• doel-middel: daarvoor, zodat.
• samenvatting: kortom, al met al, met andere woorden.
• conclusie: dus, kortom.

Volgorde:

Eerst pak je de trein naar Arnhem. Daarna pak je de bus naar de Thorbeckestraat. Vervolgens loop je nog 2 minuten. Dan heb je jouw bestemming bereikt.

Je geeft een volgorde aan. Je doet dingen stap voor stap.

Nog een voorbeeld:

Eerst ga ik ontbijten. Daarna stap ik onder de douche. Ten slotte kleed ik mij aan.

Wat als je de signaalwoorden niet gebruikt:

Ik ga ontbijten. Ik stap onder de douche. Ik kleed mij aan .... wat vind je beter?

Opsomming:

In de supermarkt koop ik eieren, melk en brood.

Als ik op vakantie ga neem ik een zwembroek, tandenborstel en handdoek mee. Ook neem ik mijn telefoon mee.

Wat zijn de signaalwoorden?

Eerst ga ik op bezoek bij mijn moeder. Daarna ga ik wat drinken met mijn vrienden.

1. Eerst - Op
2. Met - Wat
3. Op - Wat
4. Eerst - Daarna

Reden of argument:

Ik ga vanmiddag naar de kapper (uitspraak), want mijn haar is veel te lang (reden).

Ik ga niet met het vliegtuig (uitspraak), omdat ik hoogtevrees heb (reden).

'Want' en 'omdat' zijn signaalwoorden.

Ik ga morgen niet naar school, [ ...] ik ben ziek.

Welke signaalwoord hoort tussen de haakjes?

1. En
2. Eerst
3. Want
4. Maar

Oorzaak/gevolg

Doordat de treinen niet rijden(oorzaak), kom ik te laat op mijn werk (gevolg).

Bij de bakker was al het brood al uitverkocht (oorzaak). Daardoor moest Achmed naar de supermarkt om brood te halen (gevolg).

Er is kortsluiting geweest in de fabriek. [ ... ] werken de machines niet.

Welke signaalwoord hoort tussen de haakjes?

1. Daardoor
2. Want
3. En
4. Ten slotte

Ik ga morgen niet naar school, want ik heb geen zin.

Reden of oorzaak/gevolg ?

1. Reden
2. Oorzaak/gevolg

Oorzaak/gevolg en reden/argument lijken op elkaar.

Het verschil:

Bij reden/argument heb je de vrijheid om te kiezen. Je kunt dus kiezen wat je wilt doen. Doe je het wel of doe je het niet?

Ik ga mijn kamer niet schoonmaken, want ik heb geen zin.

> je hebt de keuze om je kamer schoon te maken. Je kunt het ook niet doen.

Bij oorzaak/gevolg geen keuze. Als de treinen niet rijden, kun jij daar niks aan doen.

Tegenstelling:

Bert was op tijd, maar Henk was te laat.

Jij zou het geld overmaken, echter heb ik nog niks ontvangen.

In Arnhem is het mooi weer, maar in Nijmegen regent het heel hard.

Toelichting of voorbeeld

Door corona heeft de school maatregelen genomen. Zo zijn veel lessen online.

In de praktijklessen leer je veel, zoals leidingen leggen.

Ik had geen zin in dat feest, maar toen ik er was vond ik het wel leuk.

Wat is het signaalwoord?

1. Dat
2. Maar
3. Het
4. In

Ik had geen zin in dat feest, maar toen ik er was vond ik het wel leuk.

Welk verband?

1. Volgorde
2. Opsomming
3. Tegenstelling
4. Reden

Doel-middel

Ik heb spijkers gehaald bij de bouwmarkt (middel), zodat ik kan doorwerken (doel).

De NS wil geen volle treinen (doel). Daarvoor reizen studenten buiten de spits (middel).

Het bestuur wil het risico op een besmetting verlagen. Daarom moet iedereen een mondkapje dragen.

Om welk verband gaat het hier?

1. Reden
2. Oorzaak-gevolg
3. Doel-middel
4. Volgorde

Samenvatting

We hebben veel gedaan vandaag: gezwommen, lekker gegeten en een film gekeken. Al met al was het een leuke dag!

Het was een top verjaardag. Ik heb veel cadeaus gekregen. Kortom super!

Conclusie

Het was veel te druk in de stad. Ik kon niet eens parkeren. Kortom: dat doe ik niet meer.

Je bent te laat, het huiswerk is niet gemaakt. We zijn dus niet tevreden.

Schilderen op een regenachtige dag was niet echt een goed idee. Kortom: dat ga ik niet meer doen.

Om welk verband gaat het hier?

1. Samenvatting
2. Conclusie
3. Voorbeeld
4. Reden

Nu volgen nog wat oefenvragen

Ik heb ruim een uur gesport, toch ben ik niet moe.

Wat is het signaalwoord in deze zin?

1. Ruim
2. Niet
3. Ik
4. Toch

Ik heb ruim een uur gesport, toch ben ik niet moe.

Wat is het verband in deze zin?

1. Reden
2. Oorzaak/gevolg
3. Tegenstelling
4. Volgorde

De treinen rijden niet. Daardoor moet ik met de bus.

Wat is het signaalwoord in deze zin?

1. Niet
2. Met
3. Daardoor
4. De

De treinen rijden niet. Daardoor moet ik met de bus.

Wat is het verband in deze zin?

1. Oorzaak/gevolg
2. Reden
3. Tegenstelling
4. Opsomming

Eerst bereid je de couscous. Daarna bak je de kip.

Wat zijn de signaalwoorden in deze zin?

1. Eerst - de
2. De - daarna
3. Wat - eerst
4. Eerst - daarna

Eerst bereid je de couscous. Daarna bak je de kip.

Wat is het verband in deze zin?

1. Opsomming
2. Volgorde
3. Reden
4. Tegenstelling

Ik heb melk, brood en eieren gekocht in de supermarkt.

Wat is het signaalwoord in deze zin?

1. In
2. En
3. De
4. Het

Ik heb melk, brood en eieren gekocht in de supermarkt.

Wat is het verband in deze zin?

1. Volgorde
2. Reden
3. Opsomming
4. Tegenstelling

Controle voor jezelf:

• Je weet nu dat teksten een vaste indeling hebben.
• Je herkent de verschillende tekstonderdelen.
• Je hebt kennisgemaakt met signaalwoorden en tekstverbanden.

De opdrachten:

• Als je alles hebt begrepen ga je zelfstandig aan de slag met de opdrachten in NU Nederlands:

Paragraaf 1.4 opbouw en indeling 

Opdracht 1 t/m 4