Les 6: Zintuigen

• Wereldoriëntatie
• Basisschool
• Groep 5-8

Onderprikkeld

Een strenge portier ziet teveel prikkels als saai, waardoor je ze niet opmerkt.

Je reageert dan bijna niet op prikkels in je omgeving en je hebt moeite om wakker te blijven en op te letten:

• Je voelt niet dat je kleding gedraaid zit

• Je merkt niet dat je je gestoten hebt aan de punt van de tafel

• Als de juf om aandacht vraagt, hoor je dit niet en ga je gewoon door

Overprikkeld

Een te makkelijke portier laat veel te veel prikkels binnen als 'VIP'. Er komen dus veel prikkels binnen, ook saaie prikkels. Omdat ze als VIP binnenkomen, schrik je er elke keer weer van. Het wordt dan heel vol en druk in je hoofd:

• Je hoort de hele tijd de klok tikken

• Je schrikt elke keer als iemand je per ongeluk aanraakt

• De stoel voelt heel hard onder je billen

ZINTUIGEN

Zintuigen zijn uitwendige organen die mensen en dieren de mogelijkheid geven om dingen waar te nemen. Je kunt hiermee je omgeving beter verkennen.

Ieder mens heeft 5 zintuigen waarmee hij zo goed mogelijk zijn omgeving een beeld geeft. Deze zintuigen zijn lichaamsdelen ‘waar je iets mee kunt’.

In je zintuigen zitten hele kleine ‘draadjes’ die naar je hersenen gaan. Deze draadjes noemen wij zenuwcellen. Je hebt er in je lichaam een heleboel van.

Als wij iets horen of ruiken, dan noemen wij dit een prikkel.

Bijvoorbeeld: je oor denkt dat er iets in de omgeving is wat hij normaal niet hoort. Iemand zegt iets en je oren willen dit doorgeven. Dit geluid noemen wij de prikkel. 

Dit wordt als een soort elektrisch stroompje via de draadjes van je oor naar je hersenen geleid. Zo'n elektrisch stroompje heet een impuls.

Je hersenen krijgen dan de boodschap dat je iets hoort en op welke toon.

Zo weten wij dat er in je omgeving een geluid is.

Hoe wij reageren op een prikkel heet gedrag.

Een prikkel is datgene wat je ‘prikkelt’.

Dat kan bijvoorbeeld iets zijn wat je ziet, ruikt of hoort, maar ook een gedachte of gevoel. Alles wat je ervaart binnen en buiten je lijf noemen we prikkels.

Je zintuigen sturen die prikkels die ze opvangen via zenuwbanen naar je hersenen. Je hersenen ‘vertellen’ je vervolgens wat voor prikkel het is en hoe je erop moet reageren.

Dat gebeurt via hersenprikkels zoals gedachten, emoties en taal die je ervaart als je zintuig-prikkels verwerkt. Dit doen we allemaal, de hele dag door, al staan we daar meestal niet bewust bij stil.

Extra informatie over:

• Prikkels verwerken

TE VEEL OF TE WEINIG PRIKKELS

Als het prikkelfilter goed werkt, verloopt de prikkelverwerking prima. Er zijn niet teveel en niet te weinig prikkels. Belangrijke, interessante en veel nuttige prikkels worden doorgelaten, saaie prikkels worden tegengehouden.

Het is heel belangrijk dat de hersenen weten aan welke prikkels ze aandacht moeten geven en welke prikkels ze kunnen negeren.

Maar soms lukt het de 'portier' niet om goed te filteren.

Onderprikkeld

Een strenge portier ziet teveel prikkels als saai, waardoor je ze niet opmerkt.

Je reageert dan bijna niet op prikkels in je omgeving en je hebt moeite om wakker te blijven en op te letten:

• Je voelt niet dat je kleding gedraaid zit

• Je merkt niet dat je je gestoten hebt aan de punt van de tafel

• Als de juf om aandacht vraagt, hoor je dit niet en ga je gewoon door

Overprikkeld

Een te makkelijke portier laat veel te veel prikkels binnen als 'VIP'. Er komen dus veel prikkels binnen, ook saaie prikkels. Omdat ze als VIP binnenkomen, schrik je er elke keer weer van. Het wordt dan heel vol en druk in je hoofd:

• Je hoort de hele tijd de klok tikken

• Je schrikt elke keer als iemand je per ongeluk aanraakt

• De stoel voelt heel hard onder je billen

Het kan ook zo zijn, dat je voor reuk-prikkels heel gevoelig ben en dus snel overprikkeld raakt, maar voor geluids-prikkels juist snel onderprikkeld bent.

Je merkt dan bijvoorbeeld wel alle geuren op in de klas, maar dat de juf om aandacht vraagt, merk je vaak niet.

Verstoorde prikkelbalans

Als jouw prikkelbalans verstoord is, kan je lichaam op zoek gaan naar een manier om daar iets aan te doen.

• Te weinig prikkels: je lichaam gaat soms op zoek naar meer prikkels. Je kunt bijvoorbeeld gaan staan tijdens het werken of bewegen met je been.

• Teveel prikkels: je lichaam kan proberen die prikkels buiten te sluiten. Bij een hard geluid doe je bijv. je handen over je oren.

Extra informatie over:

• Soorten prikkels
• Veranderende omstandigheden
• Prikkelgevoeligheid bij autisme en een verstandelijke beperking
• Overgevoeligheid en ondergevoeligheid
• Onderprikkeld of overprikkeld?

OPDRACHT: Dit zijn je zintuigen

Bekijk het filmpje.

Wij hebben 5 zintuigen.
• Schrijf bij elk plaatje het goede zintuig.
• Schrijf er ook bij wat we ermee doen.

OPDRACHT: Zintuigen uitgelegd

Leg de dikgedrukte woorden uit:

• Zenuwcellen
• Prikkel
• Impuls
• Gedrag

OPDRACHT: Zintuigen in de praktijk

Op het plaatje zie je een meisje met een zak patat.

Bekijk het plaatje goed en vul dit verhaal aan.

OPDRACHT: Zintuiglijk verhaal

Schrijf een verhaaltje bij de volgende situaties.

Gebruik de termen prikkel, zintuig, impuls en gedrag.

OREN OM MEE TE HOREN

Wat zijn eigenlijk die schelpen aan je hoofd? Een knal, gezoem, een brullende motor of piepende remmen, met je oren vang je allerlei geluiden op. Aan je hoofd zitten 2 oren; links 1 en rechts 1. Met die oren kun je horen. Het gaat vanzelf, zonder dat je er echt bij hoeft na te denken. Maar hoe werken je oren eigenlijk?

Filmpje!

Het oor

Corpus Kids Academy

(3m07)

corpusexperience.nl

Filmpje!

De binnenkant van je oor

Corpus Kids Academy

(3m08)

corpusexperience.nl

Filmpje!

Geluidsgolven

Willem Wever

(3m37)

Filmpje!

Dopplereffect

SchoolTV

(2m47)

Filmpje!

Geluid zonder lucht

SchoolTV

(1m47)

Trillingen

Geluiden zijn eigenlijk alleen maar trillingen in de lucht. Houd je hand maar eens voor een luidspreker: je voelt de bewegende lucht.

Je oren zetten de geluidstrillingen om in verschillende tonen.

Door de bijzondere vorm van je oorschelpen hoor je ook waar een bepaald geluid vandaan komt.

Muziek, maar ook spraak en andere geluiden, reizen eerst door je gehoorgang naar je trommelvlies. Dat is een flinterdun velletje dat heel strak gespannen is, achteraan je gehoorgang. Denk maar aan een tamboerijn. Die is net zo gespannen als jouw trommelvlies. Vandaar de naam.

Door de trillingen van het geluid begint het trommelvlies heen en weer te bewegen. Het geluid komt dan aan in het middenoor, achter je trommelvlies.

Daar zitten drie hele kleine botjes, de kleinste van je lichaam. Die botjes worden de hamer, het aambeeld en de stijgbeugel genoemd, omdat ze daar op lijken.

Door de trillingen van het trommelvlies beginnen de botjes te bewegen.

Ze versterken het getril en dus ook het geluid. Daardoor kun je hele zachte geluiden, of geluiden die van ver komen, toch horen.

Denk maar eens aan het hele zachte gezoem van een vlieg of mug, dat je pas op wat kortere afstand kunt horen.

De geluidsgolven bepalen dus of een geluid hoog of laag en hard of zacht is.

• Een lage toon heeft weinig golven.
• Een hoge toon heeft heel veel (kleinere) golven.
• 
  

Hoe harder het geluid, hoe hoger de golven.

Extra informatie over:

• Wat is geluid? (incl. 2x filmpje)
• Meer over je oren (incl. 2x filmpje)

OPDRACHT: Wat horen je oren?

Kijk het filmpje van het gehoor.

Je weet al dat je oren prikkels opvangen.

Maar wat gebeurt er met die prikkels in je oor?

En hoe komen die impulsen bij je hersenen?

Filmpje!

Horen zonder kijken

Brainstorm

(4m24 – 7m51)

DE NEUS

Het reukzintuig speelt een heel belangrijke rol bij het eten. De neus zit vlak boven de mond. Dus wanneer jij een hap van iets neemt, kan de neus meteen de geur controleren. Iets dat vies ruikt, kan tenslotte bedorven zijn.

Maar dat is niet het enige. Als je kauwt, gaat de geur van het eten ook door je neusholte, langs de reukzenuwen. Dus ook tijdens het eten ontvangen je hersenen de geur van het eten.

Het reukzintuig speelt dus ook een belangrijke rol bij het waarnemen van smaak.

Met je tong proef je of iets zoet, zuur, zout, bitter of umami is. Maar met je neus bepaal je wát iets is. Dus bijv. of het vanillevla of aardbeienvla is.

Eigenlijk proef je dus vooral met je neus!

Probeer maar eens een stuk appel en een stuk ui te eten met je neus dicht. Je proeft het verschil pas wanneer je je neus weer open doet!

Ook wanneer je erg verkouden bent proef je veel minder. De geur van het eten komt dan niet bij de reukzenuwen, waardoor je alleen nog proeft met je tong.

Je neus is eigenlijk veel groter dan hij van de buitenkant lijkt. De neus zoals wij die kennen, is het uitwendige deel.

In dit deel van je neus bevat het neusslijmvlies lange trilharen.

De lucht die de neus binnenkomt, wordt door het slijm verwarmd en bevochtigd. De trilharen vervoeren alles wat op hen terecht komt aan slijm en deeltjes uit de lucht naar je keelholte.

Eventuele bacteriën en giftige stofdeeltjes uit de lucht kunnen zo opgeruimd worden voordat ze je besmetten of beschadigen.

  

De lucht komt vervolgens hoger in je neus in de neusholte; het inwendige deel van de neus. De neusholten zijn bekleed met slijmvlies, waar de reukzenuwen in zitten. Via een korte verbinding gaat de geur rechtstreeks en snel naar de hersenen.

Geuren neem je dus heel snel waar.

En dat is maar goed ook, want je reuk fungeert als een waarschuwingssysteem. Handig, als er bijvoorbeeld brand is of als je een slok zure melk wilt gaan nemen!

Filmpje!

Geur

Het Klokhuis

(15m20)

Extra informatie over:

• Bouw van je neus (+ 1x opdracht)
• Functie van je neus (+ 2x opdracht en 1x filmpje)
• Problemen met je neus

PROEVEN MET JE TONG

Je tong is 1 van de 5 zintuigen.

Met je tong kan je proeven.

Maar hoe werkt dat eigenlijk?

En wat kunnen wij nog meer met onze tong?

Filmpje!

Tongen

De Buitendienst

(20m59)

OPDRACHT: Smaken proeven

Nu ga je een proefje doen. Hiervoor moet je eerst weten wat de 5 smaken zijn.

Lees de groene kaders Smaak, Smaakpapillen en Smaaksoorten.

De PROEF volgt daarna!

Extra informatie over:

• Smaak
• Smaakpapillen
• Smaaksoorten

HOE WERKEN ONZE OGEN?

Oogspier

Ieder oog heeft 6 verschillende oogspieren. Deze zorgen voor de beweging van de ogen. Om scherp en vooral niet dubbel te zien hebben we een goede werking van deze oogspieren nodig.

Knipperen

Het regelmatig sluiten van de oogleden is niet alleen belangrijk voor het beschermen van het oog, het zorgt ook voor het verspreiden van traanvocht over het oogoppervlak en het verwijderen van afvalstoffen.

Extra informatie over:

• De anatomie van het oog (+ opdrachten en filmpjes)
• Kleurenblindheid (+ opdracht, filmpje en proef)
• Veelvoorkomende oogafwijkingen

Filmpje!

Energie

Kinderen voor Kinderen

(3m00)

IEDEREEN DOET LEKKER MEE!