Thema 3 Genetica BS1 Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

WAT

* lezen basisstof 3.1

** maken + nakijken opdr. 1-12

*** testjezelf 3.1 / puzzel erfelijkheid op biologiepagina.nl

HOE

individueel

in stilte

HULP NODIG

1. kijk in de tekst in je basisstof
2. schrijf je vraag op, vraag na afloop of tijdens een R-les aan je docent

actie - IN STILTE

Thema 3 Genetica

Basisstof 1 

Genotype en fenotype

Zet in de juiste volgorde van
klein naar groot:

1. cel - chromosoom - DNA - gen
2. gen - chromosoom - DNA - cel
3. gen - chromosoom -cel - DNA
4. gen - DNA - chromosoom - cel

Zet de juiste omschrijving bij het juiste begrip.

chromosoom

gen

allel

draad van DNA  met erfelijke informatie

deel van een chromosoom met erfelijke info over 1 eigenschap

uitvoering (verschijningsvorm) van een gen

Leerdoelen en begrippen

1. Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.  

2. Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.  

3. Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.

Begrippen: fenotype, genotype, karyotype, chromosomenportret/karyogram, homologe chromosomen, geslachtschromosomen, gen, nucleotiden, genoom, basenparing, DNA-sequentie, allel, genexpressie, inactivatie, milieufactoren, modificatie, aangeboren afwijking, erfelijke ziekte/aandoening

Fenotype

• Alle waarneembare kenmerken bij een individu. 

• komt tot stand door genotype en milieu

Genotype

• Alle erfelijke eigenschappen van een individu.

• komt tot stand tijdens de bevruchting.

Type oorlel = genetische eigenschap

Welke variant heb jij? Links of rechts?

Chromosomen

= 1 lang DNA molecuul opgerold tussen eiwitten 

BINAS70A

46 chromosomen in iedere celkern

Karygram

• 44 autosomen =                        normale chromosomen (dus geen geslachtschromosomen)
• chromosomen paar zijn 2 homologe chromosomen = chromosomen van een paar die gelijk van vorm en lengte zijn
• 2 geslachtschromosomen
• BINAS 70B

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

gen = een deel van een chromosoom dat de informatie bevat van één of meer erfelijke eigenschappen)

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Een baby is dus een mix van 2 sets van 23 genen

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

DNA is opgebouwd uit vier bouwstenen

Nucleotiden: 

ATCG (Stikstofbase)

Fosfaatgroep

Desoxyribose (suikergroep)

Genotype + Milieu --> Fenotype

Genotype of milieu?

 Sommige eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door genotype 

 Voorbeelden? 

oogkleur, bloedgroep 

 

 Andere eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door milieu 

 Voorbeelden? 

 Litteken, lengte van de nagels 

  

 Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en  bepaalt het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

 

Voorbeeld? 

litteken, lengte van de nagels 

 

 

 Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en 

  bepaalt het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

 

Voorbeeld? 

Modificatie

Bij een modificatie verandert de erfelijke informatie in de chromosomen dus niet en wordt dus niet doorgegeven aan nakomelingen

Neem over!

Genoom; alle DNA-moleculen in een cel

Basenparen; AT - CG

Meerdere variaties van een gen -> allel

Genexpressie; genen staan aan, komen tot uiting.

inactivatie; gen staat 'uit'

Keuze: 

• vond je de uitleg lastig, kijk dan nog het filmpje op de volgende slides:  thuis
• Opdrachten maken:  1 t/m 12

Maak opdracht 1 t/m 12

Klaar?

Maak daarna de Samenhang "Blowen en risico op psychosen' en maak de opdracht 13. Maak ook de Olympiade opdracht 12.

Sluit je week af met de flitskaarten en Test Jezelf's van BS1

Op de volgende bladzijde nog een extra video

Lesafsluiter

Wat is het verschil tussen een FENOTYPE en een GENOTYPE?

1. Het fenotype is het totale DNA in je cellen en het genotype zijn de zichtbare uiterlijke kenmerken.
2. Het genotype zijn alle verschillende cellen en het fenotype zijn alle verschillende genen.
3. Het fenotype zijn alle verschillende cellen en het genotype zijn alle verschillende genen.
4. Het genotype is het totale DNA in je cellen en het fenotype zijn de zichtbare uiterlijke kenmerken.

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Mathilde laat haar haren blonderen bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype?
En haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Dit hiernaast is een karyogram van een....

1. zaadcel
2. eicel
3. lichaamscel
4. is niet te zeggen

Hoeveel chromosomenparen hebben de meeste mensen in hun lichaamscellen?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Hoeveel erfelijk materiaal heeft een gameet (geslachtscel), ten opzichte van een gewone cel.

1. Net zoveel
2. 1/2
3. 1/4
4. 2x zoveel

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Het stukje van een DNA molecuul heeft de volgende sequentie: TGCAAA
Wat is sequentie van de tegenoverliggende nucleotiden?

1. ACGTTT
2. TTTGCA
3. TGCAAA
4. AAACGT

www.bioplek.org