Thema 3 Genetica B1 Fenotype en genotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

B1 

Genotype en fenotype

Leerdoelen en begrippen

1. Je kunt omschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is.  

2. Je kunt omschrijven wat DNA-sequentie en genexpressie betekenen.  

3. Je kunt uitleggen dat een fenotype tot stand komt door de combinatie van genotype en de invloed van milieufactoren.

Begrippen: fenotype, genotype, karyotype, chromosomenportret/karyogram, homologe chromosomen, geslachtschromosomen, gen, nucleotiden, genoom, basenparing, DNA-sequentie, allel, genexpressie, inactivatie, milieufactoren, modificatie, aangeboren afwijking, erfelijke ziekte/aandoening

Genotype: alle erfelijke informatie die vastligt in het DNA/chromosomen

Fenotype: het uiterlijk van een organisme

Genotype

• In élke cel van je lichaam is dezelfde erfelijke informatie aanwezig (alleen niet in cellen zonder kern: rode bloedcellen)

• Mensen hebben in elke lichaamscel 46 chromosomen (23 paren)

• Een stukje DNA waar informatie staat over één bepaalde eigenschap = GEN

Fenotype

• Het fenotype zijn de waarneembare eigenschappen van een organisme

• Je kunt je fenotype aanpassen

• Deze aanpassingen geef je niet door aan je nakomelingen

0

Diploïd / haploïd

Lichaamscellen zijn diploïd

(chromosomen in paren)

Geslachtscellen zijn haploïd

(chromosomen in enkelvoud)

[46,XY]

Genen

Voor elke erfelijke eigenschap geldt:

Je hebt 1 gen van je moeder en 1 gen van je vader gekregen

Een baby is dus een mix van 2 sets van 23 chromosomen

De moeder heeft voor elke erfelijke eigenschap 2 genen. Ze geeft er maar 1 door in haar eicel van elke eigenschap.

De vader heeft dit ook. 

Een baby is dus een mix van de genen.

Voorbeelden van erfelijke/genetische eigenschap

Welke duim heb jij?

Welke variant heb jij? Links of rechts?

Heb je de linker- of de rechtervariant?

1. links
2. rechts

Een nucleotide bestaat uit drie onderdelen: een fosfaatgroep,  desoxyribose (een suiker) aan de zijkanten van de DNA 'ladder' en de 'tredes' bestaan uit een stikstofbase die een paar vormen met de base van een andere nucleotide. A met T en C met G.

Genotype of milieu?

•  Sommige eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door genotype 

        Voorbeelden? Oogkleur, bloedgroep 
 

•  Andere eigenschappen (vrijwel) uitsluitend bepaald door milieu 

        Voorbeelden?  Litteken, lengte van de nagels 
  

•  Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en  bepaalt      het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

        Voorbeeld... 

 

 

 Bij veel eigenschappen stelt genotype de uiterste grenzen vast en 

  bepaalt het milieu hoe dicht de grenzen worden benaderd 

 

Voorbeeld? 

Dus...

Genotype + Milieu --> Fenotype

Modificatie

Bij een modificatie verandert de erfelijke informatie in de chromosomen niet 

en wordt dus niet doorgegeven aan nakomelingen

Aangeboren of erfelijk?

• Aangeboren: wanneer afwijking, aandoening of ziekte in de baarmoeder ontstaat

• Erfelijk: wanneer de afwijking, aandoening of ziekte genetisch via de ouders wordt doorgegeven

Maak opdracht 1 t/m 7

Klaar?

Maak daarna de Samenhang "Blowen en risico op psychosen' en maak opdracht 8. Maak ook de Olympiade opdracht 5.

Sluit je week af met de Flitskaarten en Test Jezelf van B1

Op de volgende bladzijde eventueel nog een extra uitlegvideo

Lesafsluiter

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Mathilde laat haar haren blonderen bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype?
En haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlinder hetzelfde fenotype als de rups waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Dit hiernaast is een karyogram van een....

1. zaadcel
2. eicel
3. lichaamscel
4. is niet te zeggen

Hoeveel chromosomenparen hebben de meeste mensen in hun lichaamscellen?

1. 22
2. 23
3. 44
4. 46

Hoeveel erfelijk materiaal heeft een gameet (geslachtscel), ten opzichte van een gewone cel.

1. Net zoveel
2. 1/2
3. 1/4
4. 2x zoveel

Een allel is een variant van een

1. basepaar
2. nucleotide
3. gen
4. chromosoom

Het stukje van een DNA molecuul heeft de volgende sequentie: TGCAAA
Wat is basenvolgorde (sequentie) van de tegenoverliggende nucleotiden?

1. ACGTTT
2. TTTGCA
3. TGCAAA
4. AAACGT