poëzie les 3 (30 min.)

• Nederlands

Les 3 (30 min)

Rijm en rijmschema's

Voor een dag van morgen

Wanneer ik morgen doodga,

vertel dan aan de bomen

hoeveel ik van je hield.

Vertel het aan de wind,

die in de bomen klimt

of uit de takken valt,

hoeveel ik van je hield.

Vertel het aan een kind

dat jong genoeg is om het te begrijpen.

Vertel het aan een dier,

misschien alleen door het aan te kijken.

Vertel het aan de huizen van steen,

vertel het aan de stad

hoe lief ik je had.

Voor de dag van morgen -2

Maar zeg het aan geen mens, 

ze zouden je niet geloven. 

Ze zouden niet willen geloven dat

alleen maar een man 

alleen maar een vrouw 

dat een mens een mens zo liefhad 

als ik jou.

Uit: Hans Andreus - Al ben ik een reiziger (1959)

Leerdoelen vorige lessen

• Je kunt het verschil benoemen tussen proza en poëzie
• Je kunt het verschil benoemen tussen een traditioneel gedicht en een vrij vers
• Je kunt de verschillende soorten strofen benoemen
• Je (her)kent de belangrijkste versvormen
• Je kunt de vormeisen en inhoudelijke eisen van een sonnet benoemen

Leerdoelen deze les

• Je kunt de verschillende soorten rijm benoemen
  naar klank
  naar plaats 
• Je kunt de verschillende rijmschema’s benoemen

Huiswerk les 2 bespreken

• Opdracht les 2 gedichten schrijven
• Gedichten: vorm groepen en lees de gedichten aan elkaar voor. Kies per groep het leukste gedicht. Deze worden klassikaal voorgedragen. 

Rijm

Rijm is overeenkomst in klank in beklemtoonde lettergrepen bij niet te ver uiteen staande woorden.

Rijm kun je indelen naar plaats en naar soorten rijmklank.

Rijmindeling naar plaats

• Eindrijm > De woorden aan het einde van een versregel rijmen op andere woorden die ook aan het einde van een versregel staan 

Rijmindeling naar plaats

2. Binnenrijm > binnen één en dezelfde versregel rijmen woorden op elkaar . 

Siet hoe hij slaeft, graeft en draeft met geweld!
(Adriaen Valerius)

Rijmindeling naar plaats

3. Middenrijm > woorden midden in de versregel rijmen op overeenkomstig geplaatste woorden in de volgende regel .

T’en syn de Joden niet, Heer Jesu, die u cruysten, 

Noch die verraderlijck u togen voort gericht 

Noch die versmadelyck u spogen int gezicht
Noch die u knevelden en stieten u vol puysten. 
(Jacob Revius)

Rijmindeling naar klank

1. Volrijm: zowel klinkers als medeklinkers rijmen op elkaar.

mannelijk rijm > gaan - staan

vrouwelijk rijm >  waaien - draaien 

slepend rijm > kinderen - hinderen 

2. Klinkerrijm/assonantie: de door klinkers aangeduide klanken in niet ver uit elkaar staande beklemtoonde lettergrepen komen overeen. Alleen de klinkers van de woorden rijmen: lief-diep

Rijmindeling naar klank

3. Medeklinkerrijm/alliteratie: Er is een overeenkomst in klank tussen de beginmedeklinkers van niet te ver uit elkaar staande beklemtoonde lettergrepen.  

  ...vaatwerk, bros van bruine breuken (J.C. Bloem) 

4. Acconsonerend rijm: er is alleen een overeenkomst tussen de medeklinkers: mist- kust 

Rijmschema's (eindrijm)

1. Gepaard rijm: aabb

Waarde vriend het is hier prachtig

de koeien zijn ontroerend drachtig

de spoorlijn loopt dwars door het dal

een vrouw beheert de waterval
(Bergman)

2. omarmend rijm: a b b a               

Ik droeg nog kleine kleren, en ik lag

Languit met moeder in de warme hei,

De wolken schoven boven ons voorbij

en moeder vroeg wat 'k in de wolken zag.
 (Martinus Nijhoff)

3. gekruist rijm: a b a b

't Was bladstil, en een lauwe loomheid lag                                

En woog op beemd en dorre wei, die dorstten;                         

Zwaar zeeg en zonder licht een vale dag                                                   Uit wolken, die gezwollen onweer torsten    
(Jaques Perk)

3. slagrijm: a a a a etc.

Een zekere Achmat

Een zekere Achmat in Bagdad

Lag plat met z'n gat op z'n badmat.

Zo las hij z'n dagblad

En iedereen zag dat,

't Is raar, maar in Bagdad daar mag dat! (Alex van der Heide)

4. gebroken rijm: a b c b of a b a c

Zo'n jongen nou als Piet,

een intellectueel,

hij had niet zoveel eisen,

hij wou niet eens zoveel,

gewoon een beetje trekken,

de Balkan door of zo,

of een keer met een vrachtschip

naar de Golf van Mexico.

Maar Ansje z'n verloofde,

die zei: Da's niks gedaan.

Je moet solliciteren.

Hier staat een goeie baan. (Annie MG Shmidt)

Enjambement

De ene versregel loopt zonder pauze in de volgende over. Enjambementen zijn het meest opvallend als de spanning tussen versregel en zinsbouw het grootst is; dat is het geval wanneer het laatste woord (of zinsdeel) van de ene regel grammaticaal nauw aansluit bij het eerste woord (of zinsdeel) van de volgende regel.

Voorbeeld enjambement

De dwangarbeiders

De koelies kermen op de zwarte kaden

Onder de Zuidchinese zomerzon,

Met plompe zak of zware ton beladen

Eenzelfde zang van Sjanghai tot Kanton.

Zij zijn maatvast en doen de laadstok deinen,

Het ritme van hun draftred doet 't gewicht

Half zweven door de lucht, de schouderpijnen

Zijn minder onverdraaglijk, bijna licht...                           (J.J. Slauerhoff)

Leerdoelencontrole

• Je kunt de verschillende soorten rijm benoemen
  naar klank
  naar plaats 
• Je kunt de verschillende rijmschema’s benoemen

• We doen een quiz!

Welke soorten rijm kun je noemen als je kijkt naar de klank?

Welke soorten rijm kun je noemen als je kijkt naar de plaats?

Rijmschema's

Huiswerk

Maak opdr. A (rijm en versvormen) online in Classroom