Soorten schilderijen

• Handvaardigheid
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Soorten schilderijen

Schilderijen kunt op verschillende manieren ingedeeld worden. Uiteraard is het onderwerp dat is afgebeeld op het schilderij belangrijk en kan gebruikt worden om verschillende soorten schilderijen te duiden. 

Maar ook de techniek die gebruikt is of de stijl waarin het schilderij geschilderd is, wordt gebruikt om de verschillende soorten schilderijen in te delen.

Eerst een aantal voorbeelden van stijl, daarna wat soorten schilderijen ingedeeld naar techniek.

STIJL: Abstract Schilderij

Een abstract schilderij bevat een afbeelding die niet of nauwelijks met de realiteit verbonden is. Vorm en kleur, onderlinge verhoudingen binnen het schilderij, ritme, contrasten, reliëf en materiaalkeuze kunnen centraal staan binnen een abstract schilderij. 

Het ontstaan van de abstracte schilderkunst ligt ergens aan het begin van de 20e eeuw. Er is altijd discussie over wanneer een schilderij abstract te noemen is en wanneer niet. 

Victory Boogie Woogie (1944) – Piet Mondriaan

Gemeentemuseum Den Haag

Binnen de abstracte schilderkunst zijn in de loop van de jaren verschillende stromingen ontstaan met eigen herkenbare stijl. Ik benoem er hier 5 met een voorbeeld: 

Abstract Expressionisme

COBRA

Constructivistische Schilderkunst

Kubistische Schilderijen

Suprematistische Schilderijen

Jackson Pollock | Number 1, 1949 

Karel Appel - Deux têtes (twee hoofden)

Kazimir Malevich - Suprematist Composition - 1915

Pablo Picasso, L'Aficionado, 1912, olieverf op doek, 135 x 82 cm.

Kazimir Malevitsj, Zwart vierkant, 1915

STIJL: Genrestuk

Het genrestuk is een soort schilderij dat een afbeelding is van een voorstelling uit het dagelijks leven. De afbeelding laat een persoon of personen zijn die een “gewone” handeling verrichten waarbij ze zich niet richten op de schilder. 

In zekere zin is een genrestuk een beetje een voyeuristisch schilderij. De oorsprong van het genrestuk ligt ergens in de 16e eeuw toen Brabantse schilders als Pieter Breugel de Oude        dit soort afbeeldingen gingen schilderen. Vooral in de Nederlandse 17e eeuw kreeg het genrestuk populariteit en met schilders als Frans Hals, Judith Leyster, Jan Steen      en Johannes Vermeer.

Het Melkmeisje (1658-1661) – Johannes Vermeer

Rijksmuseum Amsterdam

Pieter Brueghel de Oude, Boerenbruiloft, 1568

Jan Steen, In Weelde Siet Toe (of: 'De omgekeerde wereld'), 1663, olieverf op doek, 105 x 145.5 cm, Kunsthistorisches Museum, Wenen

STIJL: Historiestuk

Historieschilderkunst is het schilderen van scènes met een verhalende inhoud uit de klassieke geschiedenis, Christelijke geschiedenis en mythologie alsook het weergeven van historische gebeurtenissen uit het verre of nabije verleden.

 

Het gaat meestal om een schilderij van een relatief groot formaat, waarop meerdere figuren zijn afgebeeld.

Gerard van Honthorst – Aanbidding der herders

STIJL: Icoon

Een icoon is een afbeelding van Christus, de Moeder Gods, heiligen of hoogfeesten. 

Iconen behoren tot de oosters-orthodoxe, de oriëntaals-orthodoxe en oosters-katholieke kerken en zijn onlosmakelijk verbonden met het kerkelijke en spirituele leven van deze kerken en hun gelovigen.

Religieuze icoon: St. Michael de Aartsengel 

STIJL: Landschapsschilderij 

Een landschap of landschapsschilderij is een weergave van natuurlijke omgeving. Dit hoeft niet letterlijk natuur te zijn zoals bergen, bossen of een rivierenlandschap. Het kan ook een schilderij zijn van een boerenlandschap met boerderijen, molens en akkerland. 

Een landschapsschilderij kan een weergave zijn van een werkelijk bestaand landschap. Maar het is ook mogelijk dat de schilder het landschap dat hij heeft geschilderd, geheel of gedeeltelijk heeft verzonnen. Landschapsschilderijen zijn er van hyperrealistisch       tot bijna abstract      . Mensen kunnen op een landschapsschilderij voorkomen, maar het is niet perse noodzakelijk.

Albert van Prooijen, Hollands landschap, 19e eeuw

Jason Anderson, Abstract landschap

Carel Willink, Landschap met ruïne, 1947

STIJL: Panorama Schilderij

Bij een panorama is de voorstelling een landschap, historische gebeurtenis of een zeegezicht afgebeeld op een enorm rond gespannen doek waardoor er de suggestie van diepte in het schilderij ontstaat. 

In de tweede helft van de 19e eeuw werden panorama’s populair en trokken veel bezoekers. Veel van de toen geschilderde panorama’s zijn inmiddels verdwenen. 

In Nederland is Panorama Mesdag van de schilder Henrik Willem Mesdag een bekende voorbeeld. Dit panorama schilderij is tot op de dag van vandaag te bezoeken in Panorama Mesdag te Den Haag.

Panorama Mesdag is een cilindervormig panoramaschilderij van ongeveer 14 meter hoog en met een omtrek van 120 meter. Het schilderij, dat een van de oudste 19e-eeuwse panorama's in de wereld is, is een vergezicht op de Noordzee, de duinen, Den Haag en Scheveningen.

STIJL: Marinestuk / Zeegezicht

Een marinestuk of zeegezicht is een figuratief schilderij waarop de zee als onderwerp gekozen is. Vaak zijn er op zeegezichten zeeslagen       te zien. Maar ook andere voorstellingen bijvoorbeeld van vissers zijn vrij veel gemaakt.

Ook schilderijen die een afbeelding van de haven, het havenleven of schepen op de rivier hebben worden gerekend tot de marinestukken       . De hoogtijdagen van het zeegezicht lopen van de 17e tot en met de 19e eeuw. Maar ook ervoor en erna zijn er zeegezichten en marinestukken geschilderd.

Vincent van Gogh - Zeegezicht bij Les Saintes-Maries-de-la-Mer, 1888

VOC Zeeslag schilderij: Het verbranden van de Engelse vloot voor Chatham, 20 juni 1667

Willem George Frederik Jansen, De haven van Enkhuizen met de Drommedaris

STIJL: Stilleven

Een stilleven is een artistieke compositie van roerloze of levenloze objecten, die met zorg zijn belicht. 

Met het schilderen van een stilleven kan een schilder zich concentreren op de compositie      en op het gebruik van kleur en toonwaarde, het vloeiende onderscheid in kleurnuances tussen de lichtste en donkerste partij.

Floris van Dyck, Stilleven met kazen, ca. 1615

Modern stilleven

Tjalf Sparnaay

STIJL: Portret

Een portretschilderij bevat een afbeelding van één of meerdere personen die, over het algemeen, herkenbaar zijn weergegeven. 

Vaak is er door de persoon of personen die afgebeeld zijn geposeerd voor de schilder. Maar noodzakelijk is dit lang niet altijd. 

Bij een portret kan er gekozen zijn om alleen het hoofd af te beelden. Maar het kan ook zijn dat de personen ten voeten uit zijn geschilderd. 

Mona Lisa, Leonardo da Vinci, ca. 1506

De Nachtwacht, Rembrandt van Rijn, 1642

STIJL: Stadsgezicht

Het stadsgezicht als soort schilderij begon zo rond 1800 zijn opgang te vinden. Zoals de naam al aangeeft is een stadsgezicht een afbeelding van de stad als dan niet met personen. 

Voor die tijd werd de stad uiteraard ook al wel geschilderd maar nog niet als stadsgezicht aangeduid. 

Een de beroemdste schilderijen die we tegenwoordig als stadsgezicht aanduiden maar ruim voor 1800 is geschilderd is Gezicht op Delft van Johannes Vermeer uit 1660-1661.

Gezicht op Delft (1660-1661) – Johannes Vermeer

TECHNIEK: aquarel 

Een aquarel is een schilderij dat met waterverf is gemaakt. Het woord aquarel is afkomstig uit het Frans en Italiaans waarin het letterlijk gewassen tekening betekent. De term die voor techniek gebruikt wordt is aquarelleren. Een aquarel wordt meestal gemaakt op speciaal hiervoor gemaakt aquarelpapier. De aquarel techniek werd, voor zover bekend, circa 100 na Christus voor het eerst in China gebruikt voor het beschilderen van panelen van zijde. 

Rafael Sottolichio : Engloutis

TECHNIEK: fresco

Een fresco is een muur- of plafondschildering waarbij de verf direct op de natte kalk wordt aangebracht, zodat zij daarmee, na droging, één geheel vormt. 

Het voordeel van fresco's is dat de pigmenten, die door de kalklaag geabsorbeerd worden, zeer duurzaam zijn. Het nadeel is dat latere correcties niet mogelijk zijn.

Michelangelo, Sixtijnse Kapel, Rome, 1541

TECHNIEK: olieverf schilderij

Verf bestaat uit kleurpigment en een bindmiddel. In het geval van olieverf, de naam zegt het al, is olie het bindmiddel. Vaak wordt er lijnolie gebruikt, geperst uit lijnzaad. Olieverf met lijnzaad wordt een beetje gelig wanneer het opdroogt. Dus gebruikt men voor lichtere kleuren andere oliën, zoals walnootolie, maisolie of zonnebloemolie. 

Vroeger werden er andere bindmiddelen gebruikt bijvoorbeeld voor de verfsoort tempera werd vooral eigeel gebruikt. Eitempera was voor de komst van olieverf heel populair. 

Tegenwoordig kunnen we alle kleuren maken die we willen, maar vroeger was dat niet het geval. De kleuren waren afkomstig uit de natuur. Planten, dieren, stenen en mineralen voorzagen schilders van de pigmenten. Sommige pigmenten waren giftig of heel duur, maar toch werden ze gebruikt, omdat er maar zo weinig kleuren beschikbaar waren.