1.5 DNA en chromosomen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

1.5 DNA en chromosomen

Doel 1.5

• Je kunt uitleggen wat het verband is tussen chromosomen en DNA.
  
• Je weet hoe een chromosoom is opgebouwd.
  
• Je kunt aan de hand van afbeeldingen uitleggen hoe een DNA-molecuul is opgebouwd.
  
• Je weet dat DNA codeert voor het genoom (alle erfelijke eigenschappen) van een organisme.

Hoe zat het ook alweer?

Zet de onderstaande organisatieniveaus in de juiste volgorde van klein naar groot

organisme

orgaan

weefsel

molecuul

cel

organel

orgaanstelsel

Hoe zat het ook alweer?

Zet de onderstaande organisatieniveaus bij de juiste begrippen

nucleotide

golgi-syteem

DNA

stengel

hart en bloedvaten

plastide

organisme

orgaan

weefsel

molecuul

cel

organel

orgaanstelsel

Waar bevindt zich het DNA in de cel van de mens?

1. kern
2. cytoplasma
3. celmembraan

Wat is de juiste volgorde?

1. RNA-> DNA -> eiwit
2. DNA-> RNA -> eiwit
3. DNA -> eiwit -> RNA

Hoeveel chromosomen zitten er bij een mens in een eicel en in een levercel?

1. eicel 23 levercel 46
2. eicel 46 levercel 46
3. eicel 23 levercel 23
4. eicel 46 levercel 23

Gedraaide touwladder/ dubbele helix

'Het touw' bestaat uit een fosfaatgroep (PO4) afgewisseld met een suiker (desoxyribose)

DNA-

molecuul

'De treden' bestaan uit baseparen. Er zijn vier verschillende stikstofbasen: Adenine (A), Thymine (T), Cytosine (C), Guanine (G)

Combinaties A=T en C≡G 

DNA-

molecuul

Nucleotide: bouwsteen van DNA

Bestaat uit 1 fosfaatgroep, 1 suiker en 1 stikstofbase

DNA-

molecuul

De ene streng is complementair aan (een soort negatief van) de andere.

Als je de ene weet, weet je de andere ook.

DNA-

molecuul

Oriëntatie: Elke streng heeft een 3` kant en een 5` kant. De 3` kant is de kant waar de streng eindigt met de suiker, de 5` kant is de kant die eindigt met de fosfaatgroep

DNA-

molecuul

Oriëntatie: Beide strengen liggen andersom georiënteerd.

DNA-

molecuul

DNA-

molecuul

DNA-

molecuul

DNA in de kern

DNA (1 molecuul is bijna 2

meter lang) zit met eiwitten 

(histonen) opgekruld tot een

chromatinedraad.

Goed kijken naar tabel

70A.

DNA in de kern

Tijdens celdelingen

spiraliseert het 

chromatine verder tot

zichtbare chromo-

somen

Goed kijken naar tabel

70A.

Genoom = totale DNA 

• Buiten de kern heb je ook DNA in de mitochondriën = mtDNA. 
• mtDNA erft via de moeder over.
  

Genoom

DNA bevat genen: coderend DNA.

Elk gen codeert voor 1 eiwit mbv de volgorde van ATC en G.

Daarnaast bevat DNA veel niet-coderend DNA.

Functie: template voor het maken van rRNA of tRNA, aan/ uitzetten van genen, uiteindes van een chromosoom

Repetitief DNA

In de ATCG volgorde van het niet-coderende DNA zitten veel herhalende stukken: repititief DNA.

Deze stukken hebben verschillende lengtes (2-1000+ nucleotiden).

Korte repeats (herhalingen) van 2-10 (Short Tandem Repeats - STR's) worden gebruikt bij DNA onderzoek (verwantschap, forensisch)

DNA onderzoek

Op 13 plaatsen (loci) in het DNA wordt geteld hoeveel repeats van de volgorde GATA er zitten.

Samenvattend

Samenvattend

Doel 1.5

• Je kunt uitleggen wat het verband is tussen chromosomen en DNA.
  
• Je weet hoe een chromosoom is opgebouwd.
  
• Je kunt aan de hand van afbeeldingen uitleggen hoe een DNA-molecuul is opgebouwd.
  
• Je weet dat DNA codeert voor het genoom (alle erfelijke eigenschappen) van een organisme.

Begrippen 1.5

DNA, nucleotiden, stikstofbase, basenparen, complementair, 5`einde, 3`einde, histonen, nucleosoom, chromatinedraad, mtDNA, genoom, genen, sequentie, niet-coderend DNA, coderend DNA, repetitief DNA, STR's, loci, DNA profiel.

En wat nu?

In de online methode.

Opgaven en filmpjes bij 1.5

NGBiologie / Amoeba sisters

https://www.bioplek.org/animaties/moleculaire_genetica/dnax.html