2.4 t/m 2.6 DNA HAVO 5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

2.4 t/m 2.6

Biologie voor jou, 5e druk

2.4 Genexpressie en celdifferentiatie

Elke cel bevat hetzelfde DNA. Maar welk deel daarvan actief gebruikt wordt, varieert (elk type cel maakt andere eiwitten).

Genregulatie: Het aan of uitzetten van een gen.

Genexpressie: 'het tot uiting komen van een gen'.  Als het gen 'aan' staat, van DNA eerst mRNA maken, en dan vertalen in eiwit.

Zie afb. 22 op blz 76:

Opdracht

Leg aan je buurman/buurvrouw uit hoe genregulatie voor lactase bij E. coli werkt, aan de hand van afbeelding 22 uit het boek. Maak gebruik van alle termen die er genoemd worden in de afbeelding. De ander beoordeelt jouw uitleg en vraagt door.

Als lactose zich aan de repressor bindt, dan wordt de repressor:

1. actief, want dan laat hij los van het DNA
2. inactief, want dan laat hij los van het DNA
3. actief, want dan hecht hij zich aan het DNA
4. inactief, want dan hecht hij zich aan het DNA

Celdifferentiatiedoor

genregulatie

Een bepaalde cel kan een bepaald eiwit maken, maar doet dat niet de hele tijd door. Waarom is dat?

Epigenetica

Veranderingen in de activiteit van genen

NIET verandering in DNA-volgorde, dus geen mutatie

Epigenetica

Epigenetica

2.5 Mutaties

Mutatie = toevallige en blijvende verandering in (de nucleotidevolgorde van) het DNA van een cel.

Puntmutatie: verandering in één nucleotidepaar.

Wanneer een codon in RNA verandert van TGC in TAC, verandert dan het gecodeerde aminozuur?

1. Nee, cysteïne blijft cysteïne
2. Nee, tyrosine blijft tyrosine
3. Ja, cysteïne wordt tyrosine
4. Ja, tyrosine wordt cysteïne

Lees de tekst over progeria op blz. 83 van je boek 

Nog een vorm van mutatie

Genoommutatie: mutatie waarbij het aantal chromosomen in een cel is veranderd.

Fout tijdens de meiose. Zie jij in welke fase van de meiose het misgaat? (afbeelding 33 van je boek).

Oorzaken van mutaties

'Mutagene invloeden'

- Kortgolvige straling: radioactiviteit, röntgenstraling, UV-straling

- Chemische stoffen: stoffen in sigarettenrook, asbest, etc.

- Virussen

Reparatie is mogelijk

Vaker wél dan níet gerepareerd.

Effect van mutaties

Vooral als de mutatie in een geslachtscel heeft plaatsgevonden, of in een bevruchte eicel of 'vroeg embryo', kan het grote effecten hebben. Waarom?

De omgeving bepaalt of de mutatie voordelig is, nadelig, of dat het niets uitmaakt.

Waarom heeft een mutatie meestal geen merkbare gevolgen?

Tumor

Ontstaat door aantal mutaties.

Surpressorgen remt celdeling. Bij mutatie in dat gen kan rem op celdeling verdwijnen.

Door mutatie kan proto-oncogen een oncogen worden: er kan een tumor ontstaan.

Goedaardig / kwaadaardig

Goedaardig: trage groei van tumor, bouw van weefsel waarin tumor ontstaat, wordt niet verstoord, cellen laten niet los. Vaak ingekapseld.

Kwaadaardig: snelle groei van tumor, verstoring weefsel, loslaten van cellen, uitzaaiing (metastase)

Welke stoffen zijn mutageen?

1. UV-straling
2. Röntgenstraling
3. Asbest
4. Teer (in sigarettenrook)

Behandeling van kanker

opereren (weghalen van de tumor)

radiotherapie (tumorcellen kapot maken door straling) 

chemotherapie (alle celdeling stopzetten)

immunotherapie (versterking van eigen immuunsysteem om kankercellen op te ruimen - nog relatief nieuwe behandeling)

Kika: hoopvol

(herken je meneer Kampen?)

Wat kun je doen met DNA?

Bijvoorbeeld: Boeven opsporen

DNA op 'crime-scene' (bloed, sperma, haar van verdachte) vergelijken met DNA-database van bekende criminelen.

Genetische modificatie

Genetische modificatie

Planten die licht geven in het donker? Zebravissen met een kwallengen die oplichten in ultraviolet licht? Het kan! Hoe?

Recombinant-DNA techniek