Beeldaspect Compositie / Ordening

• Handvaardigheid
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Beeldaspect Compositie / Ordening

Beeldende vorming gt vmbo
syllabus centraal examen 2018

Compositie of Ordening

Compositie

De manier waarop alle onderdelen in een kunstwerk geordend zijn (op een bepaalde plaats gezet zijn) wordt compositie of genoemd. Door de compositie kun je bepaalde dingen laten opvallen (aandachtspunten) of bijzondere effecten bereiken. In een compositie kun je ook ruimtewerking creëren. In een compositie spelen altijd één of meerdere van de andere beeldaspecten een rol, zoals vorm, kleur, lijn, licht enz. Andere woorden voor compositie zijn vlakverdeling of ordening.

Aandachtspunt

De plaats, vorm of voorwerp in de compositie van een kunstwerk waar je oog als eerste op valt.

Aanzicht

De kant waar je naar kijkt. Bijvoorbeeld in een technische tekening het vooraanzicht, zijaanzicht, achteraanzicht en bovenaanzicht. Of in een portret de voorkant van het gezicht (en face), de zijkant (en profil) of driekwart gedraaid (en trois quarts).

Afsnijding

Een gedeelte van de voorstelling valt buiten het kader (de rand) van de compositie en staat er dus niet op. De toeschouwer kan de voorstelling buiten het kader in gedachten voortzetten. Dit lijkt de voorstelling meer ruimtelijk te maken. Een ander effect is dat je als toeschouwer dichter bij het onderwerp wordt betrokken.

Symmetrisch/ Asymmetrisch

Als een compositie verdeeld kan worden in twee helften die precies of ongeveer elkaars spiegelbeeld zijn. Een compositie kan horizontaal en/of verticaal symmetrisch zijn. Symmetrie heeft een rustig effect. Het tegenovergestelde is ‘asymmetrisch’: dit heeft een onrustig effect.

Beeldrijm

Bepaalde vormen en/of kleuren worden op een andere plaats in de compositie herhaald (zie ook ‘herhaling’ en ‘ritme’).

Compositievormen

Je herkent een compositievorm (ook wel compositiegrondvorm of compositieschema) door te kijken naar de plaats van de belangrijkste vormen en de richting van de belangrijkste lijnen. Er zijn verschillende soorten compositievormen te benoemen:

Horizontale compositie

De richtingslijnen in de compositie lopen voornamelijk horizontaal (van links naar rechts, zoals in een landschap). Dit heeft een statisch of rustig effect.

Verticale compositie

De richtingslijnen in de compositie lopen voornamelijk verticaal (van boven naar beneden). Dit heeft een statisch of rustig effect.

Diagonale compositie

De richtingslijnen van de compositie lopen voornamelijk diagonaal (van linksonder naar rechtsboven of van rechtsonder naar linksboven). Dit heeft een dynamisch, druk en daardoor vaak dramatisch effect.

Centrale compositie

Alle onderdelen zijn rond het midden van de compositie geordend. De compositie is vaak (bijna) symmetrisch, wat een evenwichtig en rustig effect heeft.

Driehoek compositie

De belangrijkste onderdelen in de compositie vormen samen een driehoek. Deze driehoek hoeft niet symmetrisch te zijn.

Piramidale compositie

Alle belangrijke onderdelen in de compositie zijn gegroepeerd in een gelijkzijdige driehoek. De compositie maakt een rustige, stabiele indruk.

Overall compositie

Alle onderdelen zijn regelmatig over het hele beeldvlak verdeeld, zonder dat er sprake is van overlapping. Geen van de onderdelen krijgt extra nadruk, waardoor de compositie overzichtelijk is.

Dynamische compositie

Bewegelijke compositie, of de indruk gevend dat er beweging in zit. Dit heeft een druk effect. Het tegenovergestelde van ‘statisch’.

Evenwicht / harmonie

Alle onderdelen in de compositie van een kunstwerk, gebouw enz. zijn in evenwicht met elkaar. Het geheel wordt als rustig ervaren.

Herhaling

Dezelfde vormen die op een regelmatige manier en in een vaste lijn terugkomen in een compositie.

Lay-out, opmaak

De compositie van woord en beeld in grafisch drukwerk zoals een tijdschrift op een poster.

Opstelling

De ordening van vormen en voorwerpen in een ruimtelijke, driedimensionale compositie.

Richting

De kant waar bepaalde lijnen of voorwerpen in de compositie op wijzen.

Ritme, ritmisch

Herhaling in een compositie van gelijksoortige vormen, kleuren, lijnen etc. De herhaling kan in een vaste lijn, maar ook afwisselend in de compositie terugkomen

Statische compositie

Niet bewegend, onbeweeglijk, rustig.

Het tegenovergestelde van ‘dynamisch’.