Vitamines

• Voeding
• HBO
• Studiejaar 1

Vitamines

Leerdoelen

De student legt verbanden tussen voeding, gezondheid en ziekten:

• De student kent de micronutriënten en de werking ervan op de gezondheid.
  
• De student kan het begrip ADH uitleggen.
  

Vitamines

• organische stoffen die in zeer kleine hoeveelheden  nodig zijn om ons lichaam te laten functioneren;
• leveren geen energie;
• zijn essentieel (uitzondering vit D en K: vit D wordt gemaakt in de huid onder invloed van zonlicht, wordt in de nieren actief gemaakt. Vit K wordt in de darmen gemaakt).
• hypovitaminose: ziekteverschijnselen door verborgen tekort aan bepaalde vitamine
  
•  hypervitaminose: ziekteverschijnselen door overschot aan bepaalde vitamine

In vet oplosbare vitamines

• vitamines A D E K zijn alleen oplosbaar in vet;
•  in dierlijke en plantaardige vetrijke producten;
• zijn stabiel: tijdens opslag en bereiding gaat weinig verloren;
• tijdens vertering met vetten in bloed opgenomen;
• teveel wordt opgeslagen in lever en vetweefsel (voorraad vit A + E is 1-1,5 jaar, vit D + K paar maanden);
• te hoge opname ADEK-vitamines leidt gemakkelijk tot toxische verschijnselen.

Functie vitamines (in vet oplosbaar)

Vitamines zijn regelstoffen:

• vit A: groei, vorming botweefsel, vorming epitheelweefsel, vorming rodopsine (zicht in schemering);
• vit D: botstofwisseling, immuunsysteem, spierkracht (vit D wordt ook in de huid gemaakt onder invloed van zonlicht0;
• vit E: antioxidant: beschermt onverzadigde vetzuren in celmembranen tegen oxidatie;
• vit K: nodig voor bloedstolling en aanmaak botten.

In water oplosbare vitamines

• vitamine B en C
• gaan gemakkelijk verloren tijdens opslag en bereiding (licht, zuurstof en teveel water maken vitamine onwerkzaam);
• vit C, B1 en foliumzuur zijn slecht bestand tegen verhitting;
• overschot wordt via nieren (urine) uitgescheiden;
• kans op intoxicatie is klein, komt wel steeds meer voor door veelvuldig gebruik supplementen.

Functie vitamines (in water oplosbaar)

vit B-complex: 

• meerdere vitamines die allen als co-enzym een rol spelen bij stofwisseling van E,V en Kh;
• zonder vit B zijn bepaalde chemische reacties onmogelijk, gevolg: verstoorde energiehuishouding, verstoorde eiwitbalans, neurologische stoornissen;
• vit B11 = foliumzuur: supplement geadviseerd aan vrouwen die zwanger willen worden/zijn i.v.m. voorkomen neuraalbuisdefecten bij foetus;
• vit B12: belangrijk voor vorming rode bloedcellen, supplement geadviseerd aan vegetariërs/veganisten.

vit C:

• veel functies: ijzerstofwisseling, wondgenezing, stimuleert werking witte bloedcellen.

Antioxidanten

Gaan beschadiging in het lichaam die ontstaan door oxidatie tegen:

• bescherming tegen hart/vaatziekten;
• bescherming tegen  vormen van kanker;
• bescherming tegen verouderingsprocessen; 
• geldt voor provitamine A (bèta-caroteen), vitamine C en E, aanbevolen hoeveelheid voor antioxidant werking is nog onbekend.

Onder welke naam is vitamine B11 ook bekend?

1. ascorbinezuur
2. retinol
3. riboflavine
4. foliumzuur

Welke vitamines worden opgeslagen in vetweefsel?

1. vitamine A en C
2. vitamine A en K
3. Vitamine B en C
4. vitamine C en K

In welke voedingsmiddelen vind je veel vitamine A?

1. melk, lever en koolsoorten
2. melk, lever en vette vis
3. melk, lever en aardappelen
4. melk, lever en groente

Welke vitamines werken als antioxidant?

1. vitamines E en C
2. vitamines B6 en B12
3. provitamine A en vitamine B1
4. Vitamine E en B6

Noem 4 aanbevelingen voor het behoud van vitamines in groente en fruit.

Deficiënties

• tekorten aan vitamines leiden tot afwijkingen;
• ouderen, kinderen en zwangere vrouwen zijn meest kwetsbaar;

oorzaken: 

• onvoldoende opname via voeding: slechte eetlust, ziekte en verslaving, slecht voedingspatroon;
• verminderde resorptie: stoornissen in vertering (bijv ziekte van Crohn, coeliaki);
• verlaging van de werking door een antagonist: medicijnen, roken (vit C), alcohol (vit B1), lachgas (vit B12).
• abnormaal verlies van vitamines: dialyse nierpatiënten, gebruik diuretica, chronische diarree.

Deficiëntieziektes

• deficiëntieziekte: komt alleen voor bij ernstig tekort (vit B1: beriberi, vit C scheurbuik, vit D rachitis);
• deficiëntieziekten komen in westerse wereld vrijwel niet meer voor: tekorten worden met supplementen aangevuld. Ook bij onderliggende ziektes/aandoeningen.

beri beri

scheurbuik

www.rtlnieuws.nl

Rachitis (Engelse ziekte)

Deficiënties

• vitaminetekorten komen vaker voor bij mensen met slecht voedingspatroon/ondervoeding;
• kleine tekorten leiden tot vage klachten: (vermoeidheid, slechte concentratie, vaak verkouden);
• gezond eten en gezonde leefstijl voorkomt slechte voedingstoestand.

Deficiënties:

• vit C: bij mensen die weinig/geen groente, fruit en aardappels eten, bij slechte opslag/bereiding; 
• vit B1: vaak bij alcoholverslaving door combi slechte voeding en verhoogde behoeft B1 door alcoholgebruik. Ook bij gebruik van teveel suikers en te weinig volkorenproducten (zie afbeelding volgende dia);
• vit B12: bij mensen die vegetarisch/veganistisch eten

Welke deficiëntieziekte hoort bij een tekort aan vitamine D?

1. scheurbuik
2. beri beri
3. rachitis
4. kwashiorkor

Welke doelgroep wordt geadviseerd om extra vitamine B12 in te nemen?

1. alcoholverslaafden
2. veganisten
3. 70+-ers
4. vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn

Op welk vitaminetekort loop je vooral risico als je erg weinig volkorenproducten eet?

1. vitamine B1
2. vitamine B5
3. vitamine B6
4. vitamine B1

Waarom is het belangrijk om aardappelen donker te bewaren en in weinig water te koken?

Toxiciteit

Teveel aan vitamine kan tot problemen leiden: te hoge concentratie leidt tot vergiftigingsverschijnselen: 

• misselijk, hoofdpijn, braken, diarree, algemene malaise;
• kans op toxische verschijnselen is groter bij in ver oplosbare vitamines;
• toxische grens wordt vrijwel nooit bereikt bij normaal voedingspatroon, wel door gebruik van supplementen (ook risico bij verrijkte producten).

Verrijkte voeding

Voedingsindustrie mag vitaminen toevoegen via bepalingen in Warenwet: 

• verrijken: product bevat meer dan het origineel, max. 100% van de ADH voor volwassenen;
• restauratie: alleen dat wat bij productie verloren gaat, wordt weer toegevoegd;
• substitutie: vervangen van een vitamine, hoeveelheid is gelijk aan origineel;
• dranken, zuivelproducten, snoep, koeken, repen, etc.
• vaak worden minder gezonde producten verrijkt;
• dosering en keuze is lastig voor consument.

Supplementen

• 43% van de volwassenen gebruikt een supplement (vitaminen, mineralen, spoorelementen, knoflookpreparaten, lecithine).
• Energy shots: supplement dat bij jongeren populair is: soms extreem hoge doses vit B6 en B12.
• gebruik supplement vaak eigen initiatief, soms op voorschrift/advies. 

Gebruik supplementen

• sluit aan bij gezondheidstrend;
•  angst voor ziekten;
• geloof dat supplement prestatie verhogend is (sporters);
• nut preparaten vaak niet wetenschappelijk bewezen;
• bij gezond voedingspatroon is supplement vrijwel nooit nodig, bij ongezond voedingspatroon is supplement niet genoeg.
• supplement is zinvol als tijdelijke aanvulling, bij voorkeur onder begeleiding van diëtist en bij bepaalde ziekten/aandoeningen (aandoeningen maag/darmkanaal, verslaving, gebruik medicatie, e.d.).
• risico op: intoxicatie, maskering slecht voedingspatroon, uitstel bezoek arts, slechte interactie met geneesmiddelen.

Vitamine D

• vorming in de huid wordt minder als men ouder wordt;
• maar ook donkere huid en gebruik van crèmes met UV-filter gaan vorming tegen;
• inde zomer is productie veel hoger dan in de winter;
• in voeding komt vit D van nature voor in melk(producten), roomboter, lever, vis en eieren;
• risicogroepen tekort: jonge kinderen, 70+,  donkere mensen;
• verder suppletieadvies voor zwangeren en vrouwen 50+.

Welk risico loop je als je een klein kind vaak verrijkte voedingsmiddelen geeft?

Welke vitamine bevordert de opname van calcium in het bloed?

1. vitamine B6
2. vitamine C
3. vitamine B12
4. vitamine D

Noem 3 mogelijke nadelige gevolgen van het gebruik van voedingssupplementen.

Aanbevolen literatuur

• Catsberg, C., & Kempen-van Dommelen, G. (2018). Levensmiddelenleer. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
• Hartman, E., & redactie. (2016). Mens & voeding. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff. (hfd 11)
• Stegeman, N. (2021). Voeding bij gezondheid en ziekte. Groningen/Utrecht: Noordhoff uitgevers bv. (hfd 9)