Blok 2 Nederlandse landschappen
1 / 17
La durée de la leçon est: 80 minÉléments de cette leçon
Slide 1 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 2 - Vidéo
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 3 - Vidéo
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 4 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 5 - Diapositive
Los zand
Nederland bestaat uit dikke lagen zand, grind en klei. Die materialen komen uit de bergen in Zwitserland. De stenen stromen met de Rijn mee naar Nederland. Eerst zijn het stenen, maar door het rollen en schuren in het water worden het steentjes, tot het zandkorrels en kleideeltjes zijn. In het vlakke Nederland stroomt de rivier langzaam. Daardoor kunnen zanddeeltjes naar de bodem zakken. Na overstromingen blijft het zand liggen (sedimentatie) als het water weer weg is. Een deel van de zand- en kleideeltjes komt in de Noordzee.
Lang geleden was het tijdens de ijstijden kouder dan nu. Er viel vooral sneeuw. In Scandinavië (Noord-Europa) ontstond een dikke laag landijs. In de voorlaatste ijstijd kwam dit landijs ook in Nederland. Aan de rand schoof het ijs het zand en grind dat er lag, als een bulldozer voor zich uit. Zo ontstonden heuvels, zoals die op de Veluwe. Die heuvels heten stuwwallen, omdat ze door het schuivende ijs zijn opgestuwd.
De laatste ijstijd eindigde 12.000 jaar geleden. Het landijs kwam toen niet in Nederland. Het water uit de oceanen was verdampt en als sneeuw naar beneden gekomen. Daardoor was de zeespiegel gedaald en de Noordzee stond zelfs droog. Door de kou groeiden er weinig planten. De wind blies het losse zand van de bodem van de Noordzee naar Nederland. Dat zand vind je nu op veel plaatsen in het oosten en zuiden van Nederland nog terug.
Slide 6 - Diapositive
Een spons van veen
Na de ijstijd werd het warmer en het ijs smolt. Door het smeltwater steeg de zeespiegel. In West-Nederland ontstonden duinen doordat eb en vloed en de golven zand aanvoerden en de wind er duinen van vormde. Achter die duinen was het nat, omdat de rivieren vaak overstroomden. Er ontstonden moerassen. In die moerassen konden dode planten niet goed rotten, zodat er steeds meer plantenresten kwamen. Een laag met dode plantenresten heet veen. Veen houdt net als een spons water vast. De veenlaag werd steeds dikker en steeg tot boven de zeespiegel. Een groot deel van West-Nederland lag in de Middeleeuwen hoger dan nu. Er woonden heel lang bijna geen mensen in dat veengebied.
Slide 7 - Diapositive
Hoog en droog
De eerste mensen in Nederland woonden op de hogere plekken. Dat was in Limburg en op de hogere zandgronden in het oosten en zuiden. In het lagere deel van Nederland was er heel lang geen bescherming tegen hoog water. De zee stroomde soms door gaten in de duinenrij. Dan overstroomde het land erachter. Er waren nog geen dijken langs de rivieren en bovendien veranderden de rivieren steeds van plaats. Wonen langs de kust en bij de rivieren was dus gevaarlijk.
De mensen zochten in Laag-Nederland daarom alleen de hoogste stukken land op. Aan de kust waren dat de duinen en langs de rivieren de hogere stroken land. Langs de kust in Groningen en Friesland bouwden de boeren en vissers zelf kleine heuvels. Deze heuvels heten terpen (of wierden). De mensen gingen op de terpen wonen, want daar waren zij veilig voor overstromingen. De terpen werden gemaakt van klei, mest en afval. Veel terpen liggen er nog steeds.
Slide 8 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 9 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 10 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 11 - Vidéo
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 12 - Diapositive
Sloten graven in veen
Rond het jaar 1000 veranderde het klimaat in Nederland opnieuw. Het werd warmer en dat was goed voor de landbouw. Er was meer voedsel beschikbaar en daardoor groeide de bevolking. De bisschop van Utrecht en de graaf van Holland wilden de veengebieden geschikt maken voor de landbouw. Dat heet ontginnen. Zij gingen op zoek naar mensen die in het veengebied boer wilden worden. Deze boeren kregen een smal, lang stuk land. Daarlangs mochten zij sloten graven om water weg te laten lopen. Doordat het veen dan opdroogde, kon je erop lopen. Er ontstonden zo lange akkers en weilanden. Sloten graven in het veen was zwaar werk. Als beloning voor het werk werden de boeren eigenaar van het land. Dat werd vastgelegd in een contract. Zo’n contract heette een cope.
Het opdrogende veen had ook een nadeel. Omdat er lucht in de grond kwam, gingen plantenresten verrotten, waardoor het land daalde. Rond 1400 ontstond er een probleem. Het land lag nu even hoog als de zee. Het water stroomde daardoor niet meer vanzelf uit de sloten en rivieren naar de zee. Daarom ging men het water met windmolens naar zee pompen. Intussen daalde het land steeds verder. Daarom liggen veenpolders nu onder zeeniveau.
Sloten graven in veen
Rond het jaar 1000 veranderde het klimaat in Nederland opnieuw. Het werd warmer en dat was goed voor de landbouw. Er was meer voedsel beschikbaar en daardoor groeide de bevolking. De bisschop van Utrecht en de graaf van Holland wilden de veengebieden geschikt maken voor de landbouw. Dat heet ontginnen. Zij gingen op zoek naar mensen die in het veengebied boer wilden worden. Deze boeren kregen een smal, lang stuk land. Daarlangs mochten zij sloten graven om water weg te laten lopen. Doordat het veen dan opdroogde, kon je erop lopen. Er ontstonden zo lange akkers en weilanden. Sloten graven in het veen was zwaar werk. Als beloning voor het werk werden de boeren eigenaar van het land. Dat werd vastgelegd in een contract. Zo’n contract heette een cope.
Het opdrogende veen had ook een nadeel. Omdat er lucht in de grond kwam, gingen plantenresten verrotten, waardoor het land daalde. Rond 1400 ontstond er een probleem. Het land lag nu even hoog als de zee. Het water stroomde daardoor niet meer vanzelf uit de sloten en rivieren naar de zee. Daarom ging men het water met windmolens naar zee pompen. Intussen daalde het land steeds verder. Daarom liggen veenpolders nu onder zeeniveau.
Slide 13 - Diapositive
Dammen en droogmakerijen
In het noorden van Nederland werd de Waddenzee steeds groter. Daardoor ontstond de Zuiderzee. En in Noord-Holland werden kleine meren door stormen steeds groter. Een groot deel van Nederland dreigde onder te lopen. Het land moest worden beschermd. Er werden verschillende oplossingen bedacht.
In kleine rivieren werden dammen aangelegd die het zeewater tegenhielden. Een bekend voorbeeld is de dam in de Amstel. Bij die dam ontstond onze hoofdstad Amsterdam.
In Noord-Holland lukte het in de zestiende en zeventiende eeuw om de grote meren droog te maken. Dat ging zo: langs de oever van het meer werd een ringdijk aangelegd. Aan de buitenkant van deze ringdijk werd een ringvaart gegraven. Windmolens pompten het water uit het meer in de ringvaart. Zo ontstond er een droogmakerij. Een droogmakerij is dus een polder die meters onder het zeeniveau ligt.
In 1930 werd de Afsluitdijk gebouwd: een lange dam tussen Noord-Holland en Friesland. De Zuiderzee was nu geen gevaar meer. Het water in de Zuiderzee werd zoet. Daarom heet het nu IJsselmeer. Ook in het IJsselmeer zijn grote droogmakerijen aangelegd.
Slide 14 - Vidéo
Droogmakerijen (1532 - 1643)
Vanaf 1532 beginnen Nederlanders met het droogmalen van meren.
Rond zo'n meer wordt dan een ringdijk en ringvaart aangelegd.
Op de ringdijk zetten ze molens die het water uit het meer pompen.
De ringvaart loopt vol en op het drooggelegde land kunnen mensen leven.
In 1643 zijn alle grote meren (Schermer, Wormer, Beemster, Purmer) drooggelegd.
Ook zijn er al grote stukken zee (Zijpe en Wieringerwaard) ingepolderd.
Slide 15 - Diapositive
Tegenwoordig worden de droogmakerijen drooggehouden met een gemaal. Dat is een grote pomp die werkt op diesel of elektriciteit.
Slide 16 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
Slide 17 - Diapositive
Cet élément n'a pas d'instructions
