Hoofdstuk 1. Natuurlijke voortplanting en anatomie - Bronstseizoen en bronstcyclus

• Dierverzorging
• MBO
• Studiejaar 1

Voortplanting 

klas 1

Voortplanting?

Natuurlijke voortplanting

Begeleiden voortplanting

Lesplanning 

Opdrachten 

Magister

Studiewijzer & lesplanning zijn in magister terug te vinden: 

Studiewijzer - Dierverzorging & Paraveterinair 1e jaar --> Voortplanting klas 1 (VP.1M)

45	"Hoofdstuk 1. Natuurlijke voortplanting en anatomie -Bronstseizoen en bronstcyclus"
46	"Hoofdstuk 2. Natuurlijke voortplanting en anatomie -Anatomie en fysiologie van de geslachtsorganen"
47	"Hoofdstuk 3. Natuurlijke voortplanting en anatomie - Paring en bevruchting"
48	"Hoofdstuk 4. Natuurlijke voortplanting en anatomie - Dracht en geboorte"
49	"Hoofdstuk 3. Begeleiden voortplanting - Geboorte en geboortezorg"
50	"Hoofdstuk 4. Begeleiden voortplanting - Opfok van jonge dieren"
51	Afronden van opdrachten + Toets alle lesstof

	Alle vragen uit de boeken
1.8	1.8 Natuurlijke voortplanting en anatomie - Samenvatting bronstcyclus / kengetallen
2.6	2.6 Natuurlijke voortplanting en anatomie - Collage geslachtsherkenning
1.9	1.9 Begeleiden voortplanting - Presentatie fok/kweek
4.10	4.10 Natuurlijke voortplanting en anatomie - Video Dracht en geboorte
4.9	4.9 Begeleiden voortplanting - flyer opfok jonge dieren

"Hoofdstuk 1. Natuurlijke voortplanting en anatomie -Bronstseizoen en bronstcyclus" 

"Hoofdstuk 2. Natuurlijke voortplanting en anatomie -Anatomie en fysiologie van de geslachtsorganen"

"Hoofdstuk 3. Natuurlijke voortplanting en anatomie - Paring en bevruchting"

"Hoofdstuk 4. Natuurlijke voortplanting en anatomie - Dracht en geboorte"

"Hoofdstuk 3. Begeleiden voortplanting - Geboorte en geboortezorg"

"Hoofdstuk 4. Begeleiden voortplanting - Opfok van jonge dieren"

Afronden van opdrachten + Toets alle lesstof

Hoofdstuk 1

Boek: Natuurlijke voortplanting en anatomie 

1. Bronstseizoen en bronstcyclus

Na vandaag weet je;

• Wat de welke termen er rondom de bronst gebruikt worden en wat ze betekenen. 
• Welke fases de bronstcyclus doorloopt
• Hoe de bronst tot stand komt
• Kan de je van verschillende diersoorten specifieke kenmerken rondom de bronstcyclus benoemen.

Waarom zien we vaak in het voorjaar veel jonge dieren?

1.2 Zoogdieren

Bronstcyclus, bronstduur en bronstdetectie

• Vrouwelijke zoogdieren krijgen 
• Vruchtbare periode als dier productief is 
•                               verschilt per diersoort
  
• Bronst tijdig opmerken door 

Bronstcyclus

vruchtbare periode tot de eerstvolgende vruchtbare periode

bronsttijd

periode waarin dieren paren, ander woord is paarseizoen

Bronstduur

tijd dat een dier bereid is tot dekking

bronstdetectie

opmerken van de bronst

voor alle vrouwelijke zoogdieren geldt dat ze na hun pubertijd in een periode van vruchtbare cyclussen terecht komen. Een bronstcyclus is de vruchtbare periode die duurt tot de eerstvolgende vruchtbare periode. De perioden blijven elkaar opvolgen zolang een dier productief is. deze perioden vallen binnen de bronsttijd. De bronsttijd is de periode waarin de dieren paren. Binnen de bronstcyclus is een dier slechts een beperkte periode vruchtbaar. Deze zogenaamde bronstduur verschilt per diersoort. Een merrie kent een bronstcyclus van 3 weken  en is in deze periode ongeveer 5 dagen hengstig. Dit in tegenstelling tot een caviazeug die een cyclus van zestien dagen heeft, maar slechts 1 dag vruchtbaar is. Het is voor jou als dierverzorger dan ook belangrijk dat je de bronst tijdig opmerkt! Het opmerken van de bronsttijd heet bronstdetectie. Het bronstig worden van een dier wordt zintuigelijk en hormonaal geregeld. De bereidheid om te paren hangt af van de daglengte, lichtintensiteit of temperatuur. de zintuigen nemen deze veranderingen waar en zorgen dat bepaalde klieren in de hersenen hormonen afgeven die de cyclus op gang brengen. Natuurlijk niet voor elk die op hetzelfde tijstip.

1.2 Zoogdieren

Fasen bronstcyclus

Vier perioden: pro-oestrus, oestrus, metoestrus en anoestrus

1. Pro-oestrus is voorbronst, eicellen gaan rijpen
   
2. Oestrus dan is het dier bronstig door productie oestrogeen
   
3. Metoestrus dan wordt de dracht in stand gehouden door progesteron
   
4. Anoestrus is de seksuele rustfase
   

Hormonen

Follikel Stimulerend Hormoon (FSH)

Oestrogeen

Progesteron

Luteïniserend hormoon (LH)

FSH

Stimuleert de groei van de follikels op de eierstokken

Oestrogeen

Oestrogeen wordt ook wel bronsthormoon genoemd.

De bronstverschijnselen zijn uitwendig zichtbaar wanneer het follikel voldoende groot/ rijp is.

Luteïniserend hormoon

LH hormoon zorgt dat het rijpe eitje springt en dat het gele lichaam (jasje van het eitje) wordt gevuld met vocht.

Gele lichaam heet ook wel corpus luteum, deze gaat het zwangerschapshormoon (progesteron) produceren.

Progesteron

Progesteron noemen we ook wel het zwangerschapshormoon.

Indien de bevruchte eitjes innestelen in de baarmoederwand blijft het gele lichaam op de eierstok.

Het dier is dus zwanger.

Naderende geboorte

Placenta geeft aan dat progesteron minder geproduceerd kan worden en de geboorte wordt ingezet.

Naar normaal oestrogeen gehalte.

Geen bevruchting

Indien er geen bevruchting plaats vindt, lost de eicel op.

Het oestrogeen gehalte komt op normaal niveau en de progesteron is heel laag.

De baarmoeder maakt zich gereed voor de anoestrus periode.

Anoestrus

pro-oestrus

oestrus

Post-oestrus

Sta reflex zeug en insemineren

https://www.youtube.com/watch?v=vQ2EnYE_4Qo

Indelingen bronsttijd

• Long day breeders
• short day breeders
• Mono-oestrisch 
• Poly-oestrisch 

Long day breeders

Short day breeders

Paarden

Long-day breeders  Paren wanneer de dagen langer worden. Paard draagt 11 maanden en jong komt in het voorjaar

Schapen

Short-day breeders  Paren wanneer de dagen korter worden. Schaap draagt 5 maanden min 5 dagen en jong komt in het voorjaar

 Long-day breeders en short-day breeders

De bronsttijd is afhankelijk van de draagtijd van een dier. Daarom maak je onderscheid tussen

de zogenaamde long-daybreeders en short-daybreeders. Long-daybreeders paren wanneer

de dagen langer worden, en short-daybreeders paren wanneer de dagen korter worden. Dit

verschil is er om ervoor te zorgen dat de jongen in het voorjaar geboren worden. Dit is geen

toeval, want in de vrije natuur is het voorjaar de beste periode in het jaar om jongen groot

te brengen. De temperatuur is gunstig en er is voedsel in overvloed. Een voorbeeld van een

long-daybreeder is een paard. Een paard heeft een draagtijd van elf maanden. Een schaap is

een short-daybreeder en heeft een draagtijd van gemiddeld vijf maanden minus vijf dagen.

Mono-oestrisch 

Poly-oestrisch

De wolf

Er zijn diersoorten die maar één bronstcyclus

(mono-oestrisch) per jaar hebben. Een voorbeeld daarvan is de wolf. 

Kat (en meeste zoogdieren)

hebben echter meerdere bronstcyclussen per jaar (poly-oestrisch). Bij een dier dat nog sterk

seizoensgebonden is, vinden de cyclussen plaats in een bepaalde periode van het jaar. 

Mono-oestrisch en poly-oestrisch

Je kunt dieren indelen in long-daybreeders en short-daybreeders. Een andere indeling is een

indeling waarbij je kijkt naar de bronstcyclus. Er zijn diersoorten die maar één bronstcyclus

(mono-oestrisch) per jaar hebben. Een voorbeeld daarvan is de wolf. De meeste zoogdieren

hebben echter meerdere bronstcyclussen per jaar (poly-oestrisch). Bij een dier dat nog sterk

seizoensgebonden is, vinden de cyclussen plaats in een bepaalde periode van het jaar. Dit

wordt onder andere gezien bij schapen en geiten die in het najaar bronstig zijn. Diersoorten

als de koe, het varken en het konijn kunnen het hele jaar door bronstig worden. Voor het

bronstig zijn van vrouwelijke dieren zijn verschillende termen in omloop. Een cavia die zich wil

laten dekken is berig, een schaap rits, een hond loops en een koe tochtig.

Leven in de buurt van mensen

Dieren gedomesticeerd, aangepast aan leven met de mens. Dieren die buiten leven houden in hoge mate natuurlijk paarseizoen

Fokkerij in dierentuinen

Dieren niet meer in natuurlijke levensritme. Kans op onverwachts geboorte jongen en geen vaste cyclus meer

Bronstverschijnselen

Dier laat zien dat het bronstig is. Sta-reflex als ze dekbereid zijn. Veranderingen aan het vrouwelijk geslachtsorgaan. Vrouwtje scheidt feromonen af

Fokkerij in dierentuinen

Het fokken van dieren in dierentuinen is niet gemakkelijk. De dieren zitten niet meer in

een natuurlijk levensritme. Een dier dat van het zuidelijk halfrond komt en naar Nederland

wordt gehaald, slaat als het ware een half jaar over. Het is daar namelijk voorjaar als het bij

ons herfst is. Hierdoor kan het voorkomen dat er op onverwachte momenten jongen worden

geboren. Het kan ook gebeuren dat het dier geen vaste cyclus meer vertoont. Ook dieren die

gewend zijn aan veel langere, kortere, koudere of warme periodes ondervinden problemen bij

de fokkerij. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de geboorte van een dier in een dierentuin

vaak nieuws is. Het is terecht een unieke gebeurtenis.

Bronstverschijnselen
Elk dier laat op zijn eigen manier merken dat het bronstig is. Dit noem je bronstverschijnselen. Wanneer een dier bronstig is, merk je dit vaak als eerste aan het gedrag van het dier.
Wat voor gedrag laat een konijn voedster zien?

Bronstverschijnselen

Elk dier laat op zijn eigen manier merken dat het bronstig is. Dit noem je bronstverschijnselen. Wanneer een dier bronstig is, merk je dit vaak als eerste aan het gedrag van het dier. Het

dier is niet helemaal zichzelf. Bronstgedrag wijkt duidelijk af van normaal gedrag. Mannelijke

edelherten bijvoorbeeld burlen om de vrouwtjes te lokken. Dan loeien ze op een bepaalde

manier. Bij bijvoorbeeld konijnen zal een voedster vaak onrustig zijn en knorren en jammeren.

Ook plast ze vaak. Maar dit is moeilijk waar te nemen. Wanneer je de voedster aanbiedt aan

de ram, zal zij de ram in veel gevallen willen dekken. Ook een caviazeug toont veel interesse

in de andere cavia’s door om ze heen te lopen. Daarnaast maakt ze een brommend geluid en

probeert ze andere cavia’s te beklimmen.

Bronstige dieren vertonen een sta-reflex als ze dekbereid zijn. Ze blijven stokstijf staan zodat

ze gedekt kunnen worden door het mannetje. Bij de voedster en hamster kun je dit goed zien

wanneer je ze op de rug tegen de haren in aait. Een voedster blijft liggen en houdt haar achterlijf omhoog, een hamster blijft staan en tilt haar staartje een beetje op. Het is belangrijk

dat een vrouwtje niet beweegt, omdat een dekking anders niet mogelijk is.

Bij zoogdieren kun je aan bronstgedrag merken of een dier bronstig is. Je kunt dat ook zien

aan veranderingen aan het vrouwelijk geslachtsorgaan. De vulva van het vrouwtje zwelt op en

kleurt wat roder. Tevens is er slijmvorming. Naast bronstgedrag en lichamelijke veranderingen

scheidt het vrouwtje hormonen af waardoor mannelijke dieren aangetrokken worden. Deze

hormonen noem je feromonen.

00:06-00:09

Bij bijvoorbeeld konijnen zal een voedster vaak onrustig zijn en knorren en jammeren.

Ook plast ze vaak. Maar dit is moeilijk waar te nemen. Wanneer je de voedster aanbiedt aan

de ram, zal zij de ram in veel gevallen willen dekken.

00:13-00:18

Bronstige dieren vertonen een sta-reflex als ze dekbereid zijn. Ze blijven stokstijf staan zodat

ze gedekt kunnen worden door het mannetje. Bij de voedster kun je dit goed zien wanneer je ze op de rug tegen de haren in aait. Een voedster blijft liggen en houdt haar achterlijf omhoog, Het is belangrijk dat een vrouwtje niet beweegt, omdat een dekking anders niet mogelijk is.

Gedrag

Bronstverschijnselen 

Afwijkend van normaal

sta-reflex

onrustig

Fysiek 

Feromonen

Zwellen vulva

Slijmvorming

burlen (hert)

Flemen

Manier om stoffen (feromonen) op te vangen die door het andere geslacht word geproduceerd 

Bij zoogdieren kun je aan bronstgedrag merken of een dier bronstig is. Je kunt dat ook zien

aan veranderingen aan het vrouwelijk geslachtsorgaan. De vulva van het vrouwtje zwelt op en

kleurt wat roder. Tevens is er slijmvorming. Naast bronstgedrag en lichamelijke veranderingen

scheidt het vrouwtje hormonen af waardoor mannelijke dieren aangetrokken worden. Deze

hormonen noem je feromonen.

De bronstduur is voor elk dier even lang.

1. juist
2. onjuist

Long-daybreeders paren als de dagen korter
worden, short-daybreeders als de dagen langer
worden.

1. juist
2. onjuist

Poly-oestrische dieren hebben meerdere
vruchtbare cyclussen achter elkaar.

1. juist
2. onjuist

De bronstduur is de tijd dat een dier bronstig is
in haar vruchtbare periode.

1. juist
2. onjuist

Hond (Loopse teef)

Bronstseizoen : 1 á 2 x p.j.

Bronstverschijnselen : 

• Gedrag en lichaam veranderd door hormonen
  
• Teef eet minder, meer janken of onrustig
  
• Plassen vaker om reukspoor achter te laten
  
• Sta-reflex om reu toe te laten
  
• 
  

Pro-oestrus

Rijpende eicel is Graafs follikel

Rijpen van eicellen duurt gemiddeld 9 dagen

Uitwendig bloederige afscheiding en gezwollen vulva

Oestrus

Follikels zijn gerijpt

Derde dag oestrus vindt de eisprong plaats

Graafs follikel wordt het gele lichaam

Totale duur oestrus 9 dagen

Tijdens oestrus dekking door reu

Metoestrus

De teef accepteert geen reuen meer. Het bloeden stopt en de vulva krimpt weer naar normale afmeting

Anoestrus

Rustfase van het lichaam, progesteron levels zijn weer laag. Voortplantingsorganen zijn in rust. Faseduur afhankelijk van soort en individuele hond. 4-10 maand

Kat (krols)

Bronstseizoen (poly-oestrus)

• Krolsheid in voorjaar en najaar
  

Bronstverschijnselen :

• Lordosis

Inoestrus 

• Seksuele rustfase als de poes niet gedekt is (8-10d)

Pro-oestrus 

Pro-oestrus onopvallend en duurt 3 dagen

Oestrus is poes krols en laat dekking toe

Oestrus duurt 7 tot 9 dagen

Eisprong na dekking

Metoestrus, interoestrus en anoestrus

Na eisprong komt de poes in metoestrus

Niet drachtig duurt de metoestrus 38 dagen en drachtig 60 dagen

Als een poes niet gedekt is komt ze in de interoestrus

Interoestrus is een seksuele rustfase

Poes nog in bronstcyclus start cyclus opnieuw

Poes einde voortplantingsseizoen dan in anoestrus

Anoestrus

Poes einde voortplantingsseizoen dan in anoestrus 

Konijn

• Eierstokken produceren in golven rijpe follikels
  
• Geen duidelijke bronstcyclus
  
• Pas eisprong na dekking
  
• Bronstige voedster achterlijf omhoog
  
• Rood-blauw verkleuren vulva
  
• Hele jaar door vruchtbaar
  

Cavia

• Bronstcyclus van 16 dagen en bronstduur van 24 uur
  
• 10 uur na begin bronst de eisprong
  
• Bronstgedrag loopt om andere heen
  
• Andere cavia’s beklimmen
  
• Beer verleidt het zeugje door te brommen en achter haar aan rennen
  
• Hele jaar door vruchtbaar
  

Ontwerp spel

Breng de hormooncyclus in beeld m.b.v. een spel:

1. namen hormonen
2. tijdsduur
3. waarnemingen (gedrag)
4. Moet in spelvorm

Hamster

• In de natuur seizoensgebonden bronstcyclus
  
• Voortplanting april tot september
  
• Hamster winterslaap (anoestrus)
  
• In gevangenschap hele jaar door
  
• Bronstcyclus duurt 4 dagen en 6 tot 10 uur bronstig (‘s nachts)
  
• Bronstig dan sta-reflex
  

00:00

Vogels

Geen "bronst" maar balts

onder invloed van omgevingsfactoren

00:00

Reptielen, amfibieën & vissen

Geen bronstcyclus 

Alleen voortplanting onder gunstige omstandigheden

Hebben ook baltsgedrag

Soms tijdens bronstperiode een ander uiterlijk

Stelling: Alle dieren hebben een duidelijke bronstcyclus.

Vogels, reptielen, amfibieën en vissen hebben geen duidelijke bronstcyclus, overige dieren wel.

Stelling: Een bronstcyclus bestaat uit verschillende fases.

Ja dat klopt, de bronstcyclus bestaat uit 4 fases

Stelling: Als een dier één bronstcyclus per jaar heeft noem je dit poly-oestrisch.

Een dier met maar 1 bronstcyclus noem je mono-oestrisch. Poly-oestrisch dan hebben ze meerdere bronstcyclussen in een jaar.

cavia

Bronstcyclus van 4 dagen

De eisprong=10 uur na start bronst

Hele jaar vruchtbaar en geinduceerde ovulatie

Interoestrus als niet gedekt

Metoestrus duurt 6-10 weken (á 2 maanden)

Aan de slag!!

Opdracht 1 : Maak (groepjes 2-3 personen) een samenvatting op een poster over de bronstcyclussen van: Hond / Kat / Konijn, cavia, hamster / vogels / vissen, reptielen, amfibieën 

Opdracht 2 : tabel kengetallen

Huiswerk: Maken alle vragen Hoofdstuk 1 uit het boek : Natuurlijke voortplanting en anatomie 

Voortplanting?

bronnen 

slide 1 - foto hond : https://images.app.goo.gl/GjXeCgfQhxh5DT1p6