Literatuur: Les 1. Middeleeuwen: 'hebban olla vogala'

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Literatuur

Les 1

Waarom literatuur?

Handreiking SLO: 

Domein E: Literatuur (VWO):

De kandidaat kan beargumenteerd verslag uitbrengen van zijn leeservaringen met een aantal door hem geselecteerde literaire werken. Minimumaantal VWO: 12, waarvan 3 voor 1880.

Waarom literatuur?

Handreiking SLO: 

Domein E: Literatuur (VWO):

De kandidaat kan literaire tekstsoorten herkennen en onderscheiden, en literaire begrippen hanteren in de interpretatie van literaire teksten.

Waarom literatuur?

Handreiking SLO: 

Domein E: Literatuur (VWO):

De kandidaat kan een overzicht geven van de hoofdlijnen van de literatuurgeschiedenis, en de gelezen literaire werken plaatsen in dit historisch perspectief.

Renate Dorrestein (1954-2018):

• Literatuur laat ons zien wat het betekent om een mens te zijn en hoe moeilijk het is een fatsoenlijk mens te blijven als de omstandigheden onfatsoenlijk worden.

• Literatuur brengt ons iets wat psychologie, sociologie en journalistiek niet kunnen: het vermogen om in het hoofd van de personages te kijken, deelgenoot te worden van hun dilemma's en al doende in hun schoenen te staan.

• Literatuur helpt ons, ons met anderen te identificeren en ook onszelf te begrijpen. 

Welke literaire periodes kun je je nog herinneren van literatuurlessen uit voorgaande jaren?

                  Nederlandse                    Literatuurgeschiedenis 

1. 1100 - 1600 Middeleeuwen
2. 1600 - 1700 Renaissance
3. 1700 - 1800 Verlichting
4. 1820-1840 Romantiek
5. 1840 - 1880 Realisme
6. 1880 - 1894 De Tachtigers (Moderne Letterkunde)
7. 1890 - 1910 De Negentigers
8. 1916-1930: Modernisme (De Beweging van Vijftig)
9. 1930-1940: Interbellum
10. 1970: De Zeventigers
11. 1990: Generatie Nix

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_literatuur

Middeleeuwen

• Memento mori: "gedenk te sterven" = het is belangrijk om als een goed christen te leven, wil je na je dood een plekje in de hemel krijgen.
• Christendom is alom, aan de autoriteit van de Kerk wordt niet getwijfeld.
• Iedereen heeft een vaste 'plaats'  in de maatschappij, rangen en standen. Je blijft binnen je stand.
• Auteurs doen er niet toe, kunst is ter ere van God. Talent is een gave van God, daar ga je als individu niet mee pronken. Het (kunst)werk is belangrijk, niet wie het gemaakt heeft.
• Kunst is van iedereen en voor iedereen, plagiaat bestaat niet.

Het eerste Nederlands

Een familie van talen

Oudnederlands

• Taal die omstreeks 800 tot 1150 in onze contreien gesproken werd.

• Weinig schriftelijke resten.
• Schrijftaal was Latijn, spreektaal was Oudnederlands.
• In omringende landen wel al werken op schrift: (800 AD) Hildebrandslied (Oudhoogduits), (900 AD) Beowulf (Oud Engels), (1100 AD) Chanson de Roland (Frans).

Hebban olla vogala

Hebban olla vogala

• Beroemde zin in Oudnederlands: Hebban olla vogala
• Omstreeks 1100 neergeschreven.
• Neergeschreven door een Vlaamse monnik die in een Engels klooster verbleef, schreef   teksten over uit Latijnse boeken.  
• Neergeschreven als 'penneproef': na het slijpen van de punt van de ganzeveer deze punt   uitproberen door een klein zinnetje neer te krabbelen.  Dit deed de monnik op de laatste   bladzijde van een oud boek.
• Zin uit een liefdesversje dat hij in zijn jeugd in Vlaanderen had geleerd.
• Is 'Hebban olla vogala' wel in het Oudnederlands? 
• Niet langer de oudste zin in het Oudnederlands

Oudere zinnen in Oudnederlands

• 6e eeuw:
• Van het Oudnederlands zijn vooral losse woorden en maar enkele samenhangende teksten bewaard. Er zijn enkele fragmenten uit de Salische wet van de 6e eeuw die Oudnederlands (of Oudnederfrankisch) zijn. Het volgende wordt nu door het Oudnederlands woordenboek als oudste zin in het Oudnederlands beschouwd. De formule werd uitgesproken bij het vrij verklaren van een laat: Maltho thi afrio lito (Ik zeg je: ik maak je vrij, halfvrije)

• 8e eeuw:
• In een 8e-eeuwse Utrechtse doopgelofte is onder meer te lezen: Gelobistu in got alamehtigan fadaer (geloof je in god, almachtige vader). 

• 10e eeuw:
• Een 10e-eeuws manuscript met voorbeelden van Oudnederlands is gekend als de Wachtendonckse Psalmen, waarvan het origineel echter verloren is gegaan.

Welkom in Rotterdam!

                Welkom in Rotterdam 

In welk jaar is de tekst 'hebban olla vogala' geschreven?

1. Omstreeks 600
2. Omstreeks 800
3. Omstreeks 900
4. Omstreeks 1100

De tekst 'hebban olla vogala' is de eerste literaire neergeschreven tekst die we kennen in Europa.

1. Juist
2. Onjuist

ca. 800

ca. 900

ca. 1100

Beowulf

Hildebrandslied

Chanson de Roland

Hebban olla vogala

Welke van de onderstaande talen is geen Germaanse taal?

1. Nederlands
2. Engels
3. Frans
4. Duits

Welk werk in het Oudnederlands is het oudst?

1. Hebban olla vogala
2. Gelobistu in got alamehtigan fadaer
3. Maltho thi afrio lito

Beowulf, een heldendicht in het Oud Engels, is ouder dan 'hebban olla vogala'.

1. Juist
2. Onjuist

Waar kwam de monnik die 'hebban olla vogala' neerschreef vandaan?

1. Kent
2. Vlaanderen
3. Wallonië
4. Brabant

'Hebban olla vogala' is:

1. een stukje vertaling van een boek in het Latijn
2. een stukje vertaling van een boek in het Oud Engels
3. een stukje uit een liefdesversje in het Latijn
4. een stukje uit een liefdesversje in het Vlaams

(Meer) Informatie:

https://www.literatuurgeschiedenis.org/middeleeuwen/hebban-olla-vogala

https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_literatuur

https://neerlandistiek.nl/2020/05/taal-in-rotta-hoe-klonk-het-oudnederlands-in-elfde-eeuws-rotterdam/

https://neerlandistiek.nl/2024/06/hebban-olla-vogala-nogmaals-in-de-schijnwerpers/