Hormonen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hormonen

Thema 5 - Regeling

Basisstof 2 hormonale regulatie 

Leerdoelen BS2:

Na deze les kun je:

• beschrijven op welke manieren hormonen de cellen en weefsels van organismen kunnen beinvloeden.
• de werking van hormoonklieren en hun hormonen beschrijven. 
• afleiden hoe organen reageren op de hormonen.

Begrippen BS2

• signaalmoleculen
• receptoren
• doelwitcellen
• hormonen
• endocriene klieren
• exocriene klieren
• hormoonconcentratie
• hormoonstelsel
• hypofyse
• hypothalamus

Begrippen bij BS2

• groeihormoon (GR)
• oxytocine
• antidiuretisch hormoon (ADH)
• schildklier
• thyroxine / schildklierhormoon
• eilandjes van langerhans
• insuline
• glucagon
• bloedsuikerspiegel
• glycogeen
• erytropoetine (epo)
• bijnieren
• adrenaline

Hormonale regulatie

Zenuwstelsel

Communicatie tussen organen

Welke verschillen kunnen jullie bedenken? 

Hormonale regulatie

Langzaam

Moleculen via bloedvaten

Ongericht

Zenuwstelsel

Snel

Impulsen via zenuwen

Zeer gericht

Communicatie tussen organen

Klieren

• Exocriene klier: product wordt afgegeven door een afvoerbuis
• Endocriene klier: product wordt afgegeven aan het bloed

Hormoonstelsel = endocrien

Hormonen

Hormoonklier: endocriene klieren die hormonen produceren

Hormoon: signaalstof

Doelwitorganen hebben receptoren voor dat hormoon.

Typen hormonen

Peptidehormonen (GH, FSH, LH, TSH, ADH,....)

• Eiwit
• Receptoreiwit op celmembraan nodig
• Second messenger
• Beïnvloedt genexpressie

Steroïdenhormonen (testosteron, cortison,...)

• Vet (lipide)
• Kan direct door celmembraan
• Receptoreiwit op kernmembraan
• Beïnvloedt genexpressie

Werking van hormonen

effect wordt beïnvloed door hoeveelheid hormoon & receptoren

hormoonklieren

endocrien

dus geven het direct af zonder opvang zakje

weten jullie de nummers? 

hormoonklieren

endocrien

dus geven het direct af zonder opvang zakje

1. hypothalamus

2. hypofyse 

3. schildklier

4. (thymus)

5. bijnieren 

6. alvleesklier (eilandjes van Langerhans)

7. ovaria

8. testis

Hormonale communicatie duurt even. Waardoor komt dit?

1. omdat het signaal via de zenuwen traag is
2. omdat hormonen via bloed worden vervoerd.
3. er vindt eerst translatie plaats.
4. vanwege hydrofiele interacties.

De reactie op hormonen wordt beïnvloed door:

1. temperatuur en pH
2. concentratie v.h. hormoon en de temperatuur
3. de pH en het aantal receptoren.
4. concentratie v.h. hormoon en aantal receptoren.

Waarom is het belangrijk dat de hormonen worden afgebroken in de lever?

1. anders blijven ze werkzaam.
2. anders blijft de concentratie stijgen.
3. vers hormoon werkt beter.
4. dat is beter voor de zenuwcellen.

aan de slag! 

lezen bs2

maken 4-7

de hormoon klieren

hypothalamus

Hypothalamus maakt 

• releasing (stimulerende) of 
  
• inhibiting (remmende) hormonen aan
  

deze gaan via het bloed naar de hypofyse

vb. GnRH, TRH, enzovoorts

hypofyse

 hypofyse achterkwab = neurohypofyse

• maakt de neurohormonen oxytocine en ADH
• via uitlopers van zenuwcellen komen de neurohormonen in het lichaam
• zie binas 89A!!

hypofyse

Hypofyse voorkwab = adenohypofyse

maakt hormonen die andere hormoon klieren aanstuurt:

• LH/FSH
• ACTH 
• GH

zie binas 89A!!

Hypofyse

Hypofyse

Hypofyse hormonen

antidiuretisch hormoon (ADH)

• resorptie (terughalen van) water in de nieren 
  
• urineproductie = diurese
• regelt osmotische waarde van het bloed

Welke conclusie kun je trekken uit de proeven met gecastreerde hanen?

1. testes cellen zijn niet nodig voor de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken.
2. testes cellen maken stoffen aan die nodig zijn secundaire geslachtskenmerken, onafhankelijk van waar ze zitten in het lichaam.
3. een hen heeft door testes hormonen veroorzaakte geslachtskenmerken.
4. testes cellen werken niet meer als je ze verplaatst naar een andere plek in het lichaam.

Welke conclusie kun je trekken uit de proef met radioactief gelabelde hormonen?

1. het hormoon is heterogeen verspreidt.
2. het hormoon blijft hangen in de testis.
3. er zijn organen met receptoren voor het hormoon waar het zich ophoopt.
4. dit hormoon werkt alleen in de eierstokken.

In de eierstok van een vrouw rijpt maandelijks een follikel onder invloed van follikelstimulerend hormoon (FSH). Door de invloed van FSH beginnen meerdere follikels te rijpen. De follikel met de meeste hormoonreceptoren bereikt een voorsprong op de andere. In deze follikel ontstaan in korte tijd nog meer hormoonreceptoren waaraan hormonen kunnen binden.

Is dit een voorbeeld van negatieve of van positieve terugkoppeling?

1. negatieve terugkoppeling : de afname van de hormoonreceptoren zorgt ervoor dat er minder hormonen kunnen binden aan de follikel, wat leidt tot een snellere rijping.
2. positieve terugkoppeling: de toename van het aantal hormoonreceptoren zorgt ervoor dat meer hormonen kunnen binden aan de follikel, wat leidt tot een snellere rijping.
3. negatieve terugkoppeling: de toename van het aantal hormoonreceptoren zorgt ervoor dat meer hormonen kunnen binden aan de follikel, wat leidt tot een langzamere rijping.
4. positieve terugkoppeling: de afname van de hormoonreceptoren zorgt ervoor dat er minder hormonen kunnen binden aan de follikel, wat leidt tot een snellere rijping.

Zet de hormoonklieren op de juiste plek

Eierstokken

Bijnieren

Eilandjes van Langerhans

Teelballen

Hypofyse

Schildklier

Voorbeelden van regelkringen

Schildklierhormoon thyroxine

• ligt in de hals voor het strottenhoofd
  
• thyroxine = schildklierhormoon
• beïnvloed verbranding van glucose
• stimuleert groei en ontwikkeling bij kinderen

• jodium nodig voor de productie
  
• remt productie TSH
• TSH stimuleert productie thyroxine

Schildklierhormoon thyroxine

gevolgen bij een niet goed werkende schildklier

te veel:

• stofwisseling neemt toe 
• gewichtsverlies

te weinig

• stofwisseling neemt af
• gewichtstoename

 bij kinderen gevolgen voor ontwikkeling centrale zenuwstelsel en groei

Spijsverteringshormonen

kliercellen in de alvleesklier en maag- en darmwand

• gastrine: stimuleert maagsapproductie
• secretine: stimuleert levert tot de productie van gal
• cholecystokinine: stimuleert afgifte gal door galblaas

Spijsverteringshormonen: alvleesklier

alvleeskliersap cellen

• spijsverteringssap afgegeven via twaalvingerigedarm
• exocriene klier (=met afvoerbuis) (GEEN HORMOON!)

eilandjes van Langerhans tussen cellen van alvleesklier

• alpha cellen: glycagon
• bèta cellen: insuline
• reguleren bloedsuikerspiegel

Eilandjes van Langerhans 

• liggen in de alvleesklier (produceert spijsvertering-sappen)
• tussen deze sapcellen liggen de eilandjes
• deze produceren glucagon en insuline 

glucagon en insuline

normwaarde glucose = 5,0 mmol/L (schommelt tussen 4,0 en 8,0 mmol/L)

lager: eilandjes gaan glucagon produceren

• lever en spieren gaan dan glycogeen omzetten in glucose
• gevolg: glucose concentratie stijgt

hoger:  eilandjes gaan insuline produceren

• glucose/ koolhydraten worden omgezet in glycogeen en wordt opgeslagen in lever en spieren
• glucose wordt verbruikt bij de verbranding in de cel
• gevolg: glucose concentratie daalt

glucagon en insuline 

nieren

nieren produceren erythropoëtine = epo

• als nieren minder zuurstof krijgen neemt de hoeveelheid epo toe
• epo stimuleert de aanmaak van rode bloed cellen (bloed wordt dikker)
• rode bloedcellen transporteren zuurstof (en CO2)

nieren

bijnieren

liggen als kapjes "op" de nieren

• opgebouwd uit bijnierschors en bijniermerg
• bij stress: adrenaline productie 
• adrenaline -> versnelde omzetting glycogeen in glucose, daarnaast gaat je hart sneller kloppen en je ademhaling neemt toe

Zet de hormonen op de juiste plek.

FSH and LH

testosteron

groeihormoon

oxytocine

oestrogenen

thyroxine

antidiuretisch hormoon

TSH

Aan de slag! = huiswerk

Maak de opdrachten 8-17