Mammoeten in de Noordzee

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Mammoeten in de Noordzee

Het leven op Doggerland

Uitspreken van verwachting tijdens de les.

Inhoud

• Ontstaan van Doggerland
• De bewoners van Doggerland
• Veranderend klimaat en landschap
• Onder de golven 

Dit weten/kunnen jullie na de inspiratiesessie...

• Jullie weten hoe Doggerland is ontstaan.
  
• Jullie kunnen enkele prehistorische bewoners van Doggerland opnoemen en hun kenmerken.
• Jullie kunnen het het gevolg benoemen van de zeespiegelstijging op Doggerland en het eventuele gevolg voor Nederland zelf.
• Jullie weten op welke plekken je kan zoeken voor prehistorische vondsten in Nederland en hoe je de herkomst van botten kan achterhalen.

Prehistorie

Het ontstaan van Doggerland

• Vijf ijstijden in 2,5 miljoen jaar
• Van glaciaal naar interglaciaal
• Wat betekende dit voor Doggerland?
• Kwam boven de golven
• Mammoetsteppe 

In Europa waren er in de afgelopen 2,5 miljoen jaar vijf ijstijden. In de winter vroor het soms wel 50 graden en ook in de zomer kon het vriezen. Zo'n periode van ijzige kou noem je ook wel een glaciaal. Een glaciaal duurde ongeveer 100.000 jaar en werd afgewisseld door een tussenperiode met een iets warmer klimaat. Zo'n tussenperiode heet een interglaciaal.

Tijdens ijstijden kwam land droog te liggen omdat veel zeewater werd opgenomen in de ijskappen die toen werden gevormd. Het land dat zo ontstond wordt Doggerland genoemd, naar de zandbank Doggersbank die midden in de Noordzee ligt.

mammoetsteppe: grassen & kruiden grenzend aan rivieren. droog en koud klimaat.

De bewoners van Doggerland: de wolharige mammoet

• Isolerende vacht en dikke vetlagen
• Vachtkleur loopt uiteen van geelachtig, roodachtig en bruin tot zwart
• Grassen en planten

Door de dikke, isolerende vacht, dikke vetlagen, kleine oren en een korte staart was de wolharige mammoet goed aangepast aan het klimaat van de mammoetsteppe. Zijn voedsel bestond uit grassen en planten, die hij met behulp van de grote slagtanden eventueel ook van onder de sneeuw en het ijs vandaan kon halen.

​De wolharige mammoet stierf aan het eind van de ijstijd uit, zeer waarschijnlijk doordat de grasvlakten plaats maakten voor bossen. In de bossen was immers minder voedsel voor deze dieren en de bomen maakten het moeilijker om grote afstanden af te leggen op zoek naar gras. 

De bewoners van Doggerland: wolharige neushoorn

• Alleen of in een kudde
• Hoorn als wapen of als sneeuwschepper
•  grazer > harde grassen

Het dier voedde zich voornamelijk met harde grassen. Kiezenpatroon, vorm van de schedel en de houding, met de naar beneden gerichte kop, geven aan dat de wolharige neushoorn een echte grazer is geweest. De afgeplatte nasale hoorn werd vermoedelijk ook gebruikt om sneeuw mee opzij te schuiven om bij het voedsel te komen.

De bewoners van Doggerland:

De sabeltandkat

• Sterke voorpoten
• Tanden als genadeslag
• Brede voorpoten
• Lange tanden betekent sterke voorpoten

De voorpoten van sabeltandkatten werden eerst gebruikt om de prooi te overmeesteren en vast te pinnen op de grond. Daarna kwamen de tanden in actie. Overigens zijn de voorpoten van sabeltandkatten ook sterker dan de achterpoten. De hoektanden zijn vrij broos, pas als de prooi zich niet meer kon verdedigen, kwamen de enorme hoektanden in actie: de luchtpijp en de bloedtoevoer werden ernstige schade toegebracht.

De breedte van de klauw bleek bijzonder wijd te zijn. Dit is handig voor het klimmen in bomen en voor het aanvallen van een prooi. De sabeltandkatten met de langste tanden hebben de sterkste voorpoten. Ze vielen vaak hun prooi aan verstopt vanuit een hinderlaag.

De bewoners van Doggerland: Het reuzenhert

• Grootste gewei: 360 cm
•  Gewei als dreiging of als versiermiddel
• Bladeren, twijgen, grassen en kruiden

Het reuzenhert was niet het grootste hert dat in Europa leefde, maar had wel het grootste gewei van alle herten ooit. Het gewei, dat alleen bij de mannetjes op de kop groeide, kon een spanwijdte bereiken van 360 cm. Elke winter wierpen de herten hun 25 kilo zware gewei af.

Het gewei kon de vrouwtjes imponeren of ze konden met het gewei dreigen.

Om te leven en het gewei op te bouwen aten reuzenherten bladeren, twijgen, grassen en kruiden.

De bewoners van Doggerland: De grottenbeer

• Vegetariër: alpenkruiden, bessen, vruchten, noten en gras 
• Arctische toendra's 
• Winterrust 

De grottenbeer had een vegetarisch dieet en kan dus niet echt als roofdier worden bestempeld. Dit blijkt ook uit het gebit, dat zeer veel knobbels had

s'Winters verbleef hij in grotten. Dit bood niet alleen bescherming tegen regen en sneeuw, maar de constante temperatuur zorgde ook voor een gunstiger energieverbruik.

Opdracht: De herkomst uitzoeken van je vondst

Samen zijn jullie gaan zoeken op het strand van Zandmotor naar fossielen en vondsten uit de prehistorie. Jullie hadden geluk en vonden een dierenbot uit Doggerland! Maar jullie weten nog niet wat voor bot het is en bij welk dier het hoort. Dit gaan jullie nu samen uitzoeken. 

• Kijk eerst op Natuurwijzer Naturalis om achter de botgroep te komen
• Kijk op Google afbeeldingen en Oervondstchecker of je hetzelfde/soortgelijk bot kan vinden
• Presentatie bot
• 15 min. de tijd voor
• Groepjes van 3 en 2

Vondst groep 1

Vondst groep 2

De bewoners van Doggerland:

De Neanderthaler

• Doggerland was hun jachtterrein 
• Werktuigen
• 40.000 jaar geleden uitgestorven
• 35.000 jaar geleden komst moderne mens
• Van steppe naar bos

Krijn = 1e Nederlandse neanderthaler.

Honderdduizenden keren gingen zij hier op jacht, sloegen hun kampementen op, maakten hun werktuigen en leefden hun levens. Tenminste twee keer zagen ze een ijstijd komen en trokken ze weg, voor de ergste koude piek het gebied onleefbaar maakte. Na de laatste ijstijd kwamen ze niet meer terug.

Wij wel: de moderne mens. Na de laatste ijstijd bleven we hier voorgoed. Het landschap was rijk, de bossen kwamen terug met berken en dennen en later ook loofbomen. Jacht vond nu plaats op bosdieren, zoals edelhert, wild zwijn en ree.

Verbind het werktuig aan de functie ervan. 

Dient als mesje

Wordt gebruikt voor de jacht

Voor het snijden, zagen en hakken

Kon dienen als ritueel voorwerp

Verbind het voorwerp aan de functie ervan.

Veranderend klimaat en landschap

• Na laatste ijstijd wordt het warmer
• Gevolg: landschap veranderd
• Moerassig bos en land verdwijnt stukje voor stukje
• Langzame uitsterving prehistorische dieren

Na het aflopen van de ijstijd steeg de temperatuur, waardoor de vegetatie veranderde. De mammoetsteppe met zijn voedzame grassen en kruiden verdween om plaats te maken voor bossen en natte toendra's met veel giftige planten. 

Onder de golven

• Zeespiegelstijging door warmer klimaat
• Afsmeltend Canadees landijs
• Gevolg: Doggerland verdween voor een groot deel en werd een eiland
• Tsunami bracht Doggerland compleet onder de golven

8000 jaar geleden brak een stuk land van Noorwegen af wat een grote vloedgolf met zich meebracht. Doggerland kwam compleet onder de golven.

De komende eeuwen zullen de temperatuur en de zeespiegel verder stijgen. Niet door een ijstijd, maar door ons. 

Wat kunnen we doen om de zeespiegelstijging te beperken?

Zelf prehistorische vondsten zoeken

• Zandmotor
• Maasvlakte, Zuid-Holland
• Strandstruin-folder 
• Oervondstchecker.nl

Waarom op deze plekken?

Zand opgespoten uit de Noordzee om meer land/kuststrook te creëren.  

Hoe vond je deze inspiratiesessie?

😒🙁😐🙂😃

Welke tops en tips heb je voor mij?