Ethiek - les 5 - Plichtethiek

• Godsdienst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

 Beginselethiek

Welkom!

Pak een potlood, stift of pen

Laptop dicht op tafel

Deze les

1. Terugblik vorige les(sen)

2. Uitleg Beginselethiek

3. Zelfstandig werken aan Reader (en V4 PO)

Herhaling gevolgenethiek H4

Wat: Lees blz 14-16 over A. gevolgenethiek goed door!

Waarom: Herhaling want moeilijke materie (hierna nog 1 les)

Hoe: Individueel en stil

Hulp: n.v.t.

Tijd: +/- 10 minuten

Uitkomst: Check d.m.v. quizje

Klaar: Maak opdracht 38 en 40 (daarmee klaar? Check blz 16-18)

Herhaling gevolgenethiek

Wat: Quizje gevolgenethiek, vragen op de volgende pagina

Hoe: Duo's, zachtjes overleg mogelijk

Hulp: Als je niet uitkomt, pak dan de reader erbij

Tijd: +/- 5 minuten

Uitkomst: Antwoorden bespreken

Klaar: n.v.t.

Placemat V4

1. Groepje van 4

2. Teken dit na op je blad

3. Beantwoord zonder te overleggen de volgende vragen

4. Middelste vak blijft leeg

5. Pas na een paar minuten overleg wat er in het middelste vak moet komen

Gevolgenethiek (+ hulpvragen)

• Schrijf in steekwoorden op wat de gevolgenethiek inhoudt
• Noem de drie stromingen binnen de gevolgenethiek
• Wat zou je als kritiekpunten kunnen aanvoeren?
• Hoe zou de gevolgenethiek oordelen over de twee vrouwen (73 en dementerend & 28 jaar met kinderen uit de casus)
• Wat vind je zelf van de gevolgenethiek?
• Zou een leugentje om bestwil kunnen volgens het utilisme?

Gevolgenethiek

Gevolgenethiek : die handeling of beslissing is juist die in zijn gevolgen een bepaald doel realiseert, bijvoorbeeld zoveel mogelijk genot, zoveel mogelijk geluk of zoveel mogelijk nuttigheid.

Er wordt gekeken naar het doel, de gevolgen, de consequenties

Je zou kunnen zeggen; het doel heiligt de middelen

We onderscheiden: Hedonisme, Eudemonisme en Utilitarisme

Kritiek op gevolgenethiek

• De toekomst is niet met zekerheid te voorspellen
• Het kan individuele rechten en belangen verwaarlozen of zelfs schenden, het gaat immers over het geluk van de meerderheid (voorbeelden video's)

Utilitarisme

Het utilitarisme of utilisme stelt dat een handeling moet bijdragen aan het algemene nut/welzijn en geluk van mensen. 

Algemeen belang > persoonlijk belang 

Jeremy Bentham: "Een handeling is goed, als het gelijk staat aan dat wat het grootste geluk brengt aan het grootste aantal mensen".

Utilitas: nut (Latijn)

Utilisme

Kan volgens het utilisme een 'leugentje om bestwil' toegestaan zijn?

• Ja, als het maar zorgt voor geluk voor een groot aantal mensen

Beginselethiek

Niet de gevolgen, maar de bedoeling, de intentie van de handelende persoon staat centraal.

Een bepaalde waarde als uitgangspunt voor de ethische beoordeling: gelijkheid, zelfbeschikking, eerbied voor het leven etc. 

Het kan dan zelfs zo zijn dat een actie als goed wordt gezien, terwijl het slechte gevolgen heeft

Casus acute operatie

Je bent hartspecialist in een ziekenhuis. Om twee uur ’s nachts komen er twee spoedgevallen binnen. Deze twee mensen moeten acuut geholpen worden om doodsgevaar af te wenden. De enen patiënt (mevrouw De Wit) is een dementerende alleenstaande bejaarde vrouw van 73 jaar. De andere patiënt is een levenslustige jonge vrouw van 27 jaar, gehuwd en moeder van 3 kinderen. Ze zijn op exact hetzelfde moment aangemeld. 

Overleg: Wie moet je als eerste opereren als je kijkt naar de beginsel-/plichtsethiek? En waarom? 

Terugblik: acute operatie

Plichtsethiek: Keuze maken die niet discrimineert en die gebaseerd is op principes van rechtvaardigheid en gelijke behandeling, zonder de persoonlijke omstandigheden van de patiënten te laten meewegen in de beslissing.

Echt exact gelijk? Lijkt me stug, maar vooruit, dan maar een muntje gooien? 

Immanuel Kant (1724-1804)

De mens kan ‘willens en wetens’ bewuste keuzes maken. 

 Daarin maakt Kant onderscheid tussen handelen uit plichtsbesef en handelen uit neiging.

Neiging = handelen om eigen welzijn te vergroten

• Je moet studeren voor goede cijfers
• Je moet werk zoeken om (veel) geld te verdienen
  

Plichtsbesef

Volgens Kant is een handeling dan pas ethisch goed als zij geschiedt uit plichtsbesef --> bewust het goede doen ook  al gaat dit ten koste van ons eigen belang --> vandaar ook wel plichtsethiek

Volgens Kant moet iedereen zich aan deze morele wetten houden, of je christen bent, moslim of atheïstisch. 

Kant noemt dit categorische imperatieven.

Twijfel over het goede

Als je ooit twijfelt wat je moet doen, moet je je het volgende afvragen: zou je willen dat iedereen in een dergelijke situatie zou handelen zoals jij van plan bent? Als je antwoord ‘ja’ luidt, moet je zelf ook zo handelen.

Dus: ‘Handel altijd op een manier waarvan je zou willen dat het een algemene wet wordt.’  

Voorbeeld: Nakomen van beloften

Als je je belofte een keer niet nakomt, dan moet je volgens Kant bedenken of je in een wereld wil leven waarin iedereen zich zo gedraagt als jij. 

Als niemand meer zijn beloftes zou nakomen, dan zouden beloftes niets meer betekenen. 

Omdat niemand in zo’n wereld zou willen leven, is het nakomen van je beloftes dus het goede om te doen.

Aan de slag

Waarmee?  Opdracht 51 a+b en 52 uit de reader

Hoe?  Alleen en stil

Hulp: Eventueel fluisterend buurman/buurvrouw

Tijd: 10 minuten

Uitkomst: Kort samen bespreken

Klaar: Maak opdracht 53

Voorbeeld rijschoolhouder

Rijschoolhouder Maarten de Bruin uit Middelburg nam ‘drie minnaressen’ mee naar het RTL-programma ‘Lief & Leed’. Hij liet zich samen met de dames 18 minuten ondervragen.

Toen onthulde hij dat alles verzonnen was. Hij wilde aantonen dat dergelijke programma’s te oppervlakkig zijn voor het bespreken van complexe gevoelens en bovendien vaak mensen beschadigen. Volgens De Bruin gebruikt RTL-4 deze mensen om de kijkcijfers op te jagen. Niets is populairder dan een programma over de meest intieme dingen van mensen, zoals ruzies en relaties, seks, enz.

Presentatrice Maya Ecksteen was woedend en dacht dat ze helemaal ‘gek werd’. Producent Leo Jansen noemde De Bruin een leugenaar.

Wat zou Kant ervan vinden?

Antwoord rijschoolhouder

Kant hecht veel waarde aan eerlijkheid en waarheid. 

Het bewust verzinnen van een verhaal en daarmee liegen zou volgens Kant moreel verwerpelijk zijn, ongeacht het doel of de beweegreden.

Immers: als iedereen zou gaan liegen, zou niemand te vertrouwen zijn...

Even terug: Hoe kijkt men in de gevolgenethiek hier tegenaan?

Opdracht 51: winkelier

Een winkelier verkoopt een spuitbus die milieuonvriendelijk is. Veel klanten vinden dit onjuist en kopen niet meer bij deze winkel. Dit kost de winkelier geld. 

Vandaar dat de winkelier besluit om de spuitbus niet meer te verkopen. Hierdoor denkt en hoopt hij dat zijn klanten weer bij hem zullen gaan kopen.

Handelt de winkelier ethisch juist, volgens Kant?

Voorbeeld: winkelier

En als de winkelier nou andere beweegredenen heeft dan zijn verkoopcijfers?

Wat dan?

Antwoord winkelier

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt om zijn klanten terug te winnen en zijn winst te verhogen, handelt hij niet ethisch goed (= neiging)

Als de winkelier de spuitbus uit de handel neemt uit respect voor het milieu en uit plicht om moreel correct te handelen, handelt hij wel ethisch goed (= plichtsbesef)

Aan de slag

Maak opdracht 53: eigen ethisch dilemma

Geen idee? Vraag eens aan chat gpt of hij een aantal ethische dilemma's kan bedenken voor een leerling van havo/vwo 4

Aan de slag

Aan de slag met je PO

Vraag 7: wat kies je? Gevolgenethiek, Beginselethiek, Deugdethiek? En waarom wel/niet?

Stap 1. Welke feiten spelen een rol?

Welke FEITEN spelen een rol?  Denk aan optieken!

Het kan gaan om:

▪ Economische feiten (economische optiek)

▪ Juridische feiten (juridische optiek)

▪ Historische feiten (historische optiek)

▪ Sociale feiten (sociale optiek)

▪ Biologische feiten (biologische optiek)

▪ Etc. 

Stap 2. Welke waarden spelen een rol? 

Per optiek? Handig!

De economische optiek: Zij heeft als centrale waarde de welvaart. We hebben als doelstelling om met zo weinig mogelijk middelen een zo groot mogelijke opbrengst te realiseren.  

Lijst met voorbeelden

Stap 3. Het formuleren van het ethisch probleem

De bank wil in haar activiteiten een aantal waarden realiseren, die niet tegelijkertijd gerealiseerd kunnen worden. Dit betekent dat het bedrijf een keuze moet maken over de voorrang van waarden. Concreet in onze case: het bedrijf wil de waarden welvaart, legaliteit, gelijkheid, arbeid ontplooiing, rechtvaardigheid, eerlijkheid en vrijheid tegelijkertijd realiseren. Dit is niet mogelijk, dus moet het bedrijf keuzes maken. Hierbij houdt de ethiek ons één norm voor: wij behoren het uiteindelijk goede te doen. Wij behoren menswaardig te handelen.