V5 H15 waarnemen (VIEM 2024-2025)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

V5 H15 Waarnemen

15.1 evenwicht en zintuigcellen - leerdoelen

1. Je beschrijft de bouw en werking van het evenwichtszintuig.

2. Je beschrijft de reactie van de verschillende typen zintuigcellen op adequate prikkels.

3. Je legt het effect uit van langdurige en van herhaalde prikkels op zintuigcellen en hersenen.

De achtbaan en je evenwicht zintuig 

(draaien met versnelling en vertraging)

Hoe komt het dat je duizelig wordt als je uit de zweefmolen stapt?

Casus (i.p.v. uitleg)

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

In Engels: vestibular system

Evenwichtszintuig - vestibulum

Het vestibulum (centraal deel) bevat:
- Endolymfe (vloeistof)

- twee maculae 

Maculae registreren rechtlijnige bewegingen
(ja-knikken), vertragen en versnellen

(voortwaarts/ achterwaarts)

en naar boven/ beneden)

Macula

Heeft geleilaag met kalksteentjes.

Deze laag en steentjes reageren
op beweging (als gevolg 

van zwaartekracht of versnelling).

Zintuigharen (ciliën) op de

zintuigcellen registreren deze

verandering

Halfcirkelvormige kanalen

De kanalen bevatten:
- Endolymfe (vloeistof)

- Elke basis een knobbel met een
cupula (2)  -> 'geleiachtige' massa.

Deze registreren bewegingen en
versnellingen in de X, Y en Z-richting. 

Stand hoofd en welke kant je opdraait.

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

(klapdeur)  

Altijd in tegengestelde

richting van de beweging

Cupulae 

Zijn vooral gevoelig voor veranderingen

in snelheid. Niet voor een constante

snelheid.

4. Wagenziekte ontstaat in de hersenen door een conflict tussen informatie uit de ogen ( je directe omgeving lijkt stil te staan) en informatie van de evenwichtszintuigen, je spieren en de huid (optrekken, afremmen, bochten). Licht toe met welk deel van je evenwichtszintuigen je het optrekken, het afremmen en de bochten registreert.
Bedenk of het gaat om rechtlijnige of om draaibewegingen.
Bedenk welke informatie de ogen moeten krijgen om wagenziekte te voorkomen.

Cupulae en de zweefmolen

Als je een tijdje ronddraait op dezelfde snel-

heid registreren je cupulae dit niet (meer).

De vloeistof in de kanalen draait dan op

dezelfde snelheid als het lichaam.

Staat je lichaam daarna stil dan slaan de 

cupula wél weer uit, de vloeistof blijft nog

even draaien: duizelig.

antwoord casus

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Cupulae en alcohol

Stap 1 (al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het verticale kanaal gaat

zweven. Hierdoor voel je een draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit nu óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3 (later):

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe. De cupula zakt dan juist
in de endolymfe. --> Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

15.1 evenwicht en zintuigcellen 

2. Je beschrijft de reactie van de verschillende typen zintuigcellen op adequate prikkels.

reactie zintuigcel op adequate prikkel

reactie op prikkel

Adequate prikkel veroorzaakt opening ion-poort (Ca2+).

Dit veroorzaakt afgifte exiterende neurotransmitter in synaps met sensorische neuron.

Hoeveelheid neurotransmitter bepaalt de impulsfrequentie in neuron.

pijnreceptor

• Is een geen zintuigcel maar een uiteinde van een neuron (pijnzenuw).
• Hoge prikkeldrempel voor schadelijke prikkels (te hoge temperatuur/ druk, hoge concentratie bepaalde chemicaliën).
• Verbonden met pijncentra. 

7. In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar. Toch proef je geen zout. Waardoor komt dit?

1. zout is niet de adequate prikkel
2. er is geen signaalcascade opgetreden
3. de zintuigcel is geen chemoreceptor
4. de prikkeldrempel is niet bereikt

15.1 evenwicht en zintuigcellen 

3. Je legt het effect uit van langdurige en van herhaalde prikkels op zintuigcellen en hersenen.

casus smaakzintuigcellen

• In een drie of viertal.
  
• Zonder internet of online boek.
  
• Met papieren boek en binas.
  
• 10 minuten
  
• Inleveren op papier, einde les
• Opdracht 13 van 15.1