rouwverwerking maatschappelijke zorg

Verlies 

en 

Rouwverwerking

leerdoelen

• 5 fasen van rouw
  
• Hoe wordt rouwen vormgeven
  
• Houdingsaspecten bij het begeleiden van mensen met verlies
  
• Het omgaan met familie en mantelzorgers, na overlijden van een dierbare
  
• Het omgaan met overlijden van een medebewoner 
• En wat is belangrijk bij het organiseren van een herdenkingsbijeenkomst.

Les vorige week en huiswerkopdrachten

Definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• Het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• Een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

dit kan bijvoorbeeld ook over chronische rouw gaan wanneer iemand iets niet meer kan doen door ziekte of beperking

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• geslacht van de rouwende.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

Het rouwproces is dus per persoon heel erg verschillend

Rouw reactie groepen

emotionele (verdriet, angst, agressie, opluchting, tevredenheid)

mentale (verward, gespannen, hopeloos, zelfmoordgevoelens)

lichamelijke (hoofdpijn, slaapproblemen, eet probleem)

spirituele (eenzaamheid, verlies van levenslust, angst voor eigen  dood)

gedrag (zoekgedrag, nerveus gedrag, opgewonden gedrag)

Symptomen en 4 dimensies

Psychisch domein:​

• Depressie​
  
• Angst​
  
• Delier
• Omgang met ziekte

Sociaal domein:

• Eenzaamheid​
  
• Financiële problemen​ 
  
• Relationele problemen​ 
  
• “Ik ben nog nodig”​
  
• Contact met naasten

Fysiek domein:

• Pijn​
  
• Benauwdheid​/kortademigheid
• Vermagering​
  
• Vermoeidheid​
• Onrust

Verwerkingsdomein:

• Spiritueel lijden​
  
• Zinloosheid​
  
• Doodsangst​
  
• Afhankelijkheid​
  
• “Ik wil niet sterven

Het gesprek aan gaan of zij deze domeinen herkennen en tegenkomen in de praktijk

anticiperende rouw

Men ziet het einde aankomen en kan zich voorbereiden.

Voordeel; er is tijd om waardig afscheid te nemen, dit kan de gevoelens verlichten.

Nadeel; bij snel overlijden kan het gevoel van in de steek gelaten worden optreden.

Hoe is dit voor de verschillende doelgroepen?

Belangrijk bij rouw

- Rouw is geen stappenplan 

- Sommige mensen slaan fasen over

- Sommige mensen blijven lang in een fase hangen 

De 5 fasen zijn herkenbaar in elke emotionele reactie op persoonlijke trauma en verandering.

rouw model

Er bestaan verschillende manieren (modellen) die aangeven hoe een rouwproces verloopt. 

Deze modellen kunnen aangeven in welke fase men zit en welke zorg misschien nodig is.

5 fases rouwverwerking

1. Ontkenning

2. Woede

3. Onderhandelen

4. Verdriet en depressie

5. Aanvaarding

fasen

Stroebe en Schut duaalmodel

 interventies 

• verlies vaststellen en definiëren
• stimulering tot uiting van gevoelens
• begrip tonen
• ondersteuning bij individuele coping strategieën
• uitleg geven over de fase van rouw
• stimulering van spirituele/ culturele/ religieuze uitingen
• bied een luisterend oor aan

Rouw en verlies in verschillende culturen

Rouw reacties zijn niet universeel

Iedere mens/cultuur kijkt anders naar rouw en verlies

- Kennis hebben hierover is belangrijk omdat: 

      je mensen uit verschillende culturen verzorgt

      ieder mens andere rituelen en gebruiken heeft bij dit thema.

Rituelen zijn:

• Handelingen die emoties oproepen.
• Vertrouwd voor bepaalde mensen
• Komen vaak voort uit oude tradities
• Geven aan dat het leven doorgaat. 
  

Rituelen:

• Bieden houvast
• Helpen bij afscheid nemen
• Scheppen ruimte om een nieuwe fase te starten.
  

Culturen en religie
Christendom / Katholicisme 

Christendom

• Thuis of rouwcentrum
• Begravenis binnen drie en vijf dagen na overlijden
• Moment om nog één keer afscheid te nemen
• Meestal begraven
  
  

Katholicisme 

• Bediend --> gods nabijheid
• De avond voor de uitvaart een avondwake
• Cremeren of begraven

Boeddhisme + Hindoeïsme

Boeddhisme:

• Reïncarnatie 
• Cremeren
• bidden 49 dagen durende begrafenisperiode  --helpend bij Reïncarnatie 

Hindoeïsme

• Bevrijding van het lichaam --> Lichaam wordt verbrand
• Rouwplechtigheden duurt 12 dagen
• Kinderen mogen niet trouwen het eerste jaar na het overlijden --> afgesloten met een herrineringsmaaltijd

Islam + Jodendom

Islam:

• De overledene wordt eerst gewassen
• Rein zijn voor Allah
• Linnen doek 
• De voeten richting Mekkah
• Veertig dagen rouwperiode - afsluitng feest

Jodendom:

• Overledene is met de aarde verbonen (Begrafenis)
• Zo snel mogelijk de begrafenis
• Scheur in kleding --> teken van rouw
• Recht om te leven en recht om te sterven 

Rituelen spitsen zich vooral toe op: 

• Het verzorgen van de overledene  

• Het opbaren van de overledenen

• Het rouwbezoek

• Maaltijden voor de rouwbezoekers

• De dodenherdenkingsdagen

Wat is belangrijk bij het organiseren van een herdenkingsbijeenkomst.

Rouw ondersteuning

We rouwen allemaal op onze eigen manier.

Om goed aan te kunnen sluiten en de ander te begeleiden is het goed om de ander te kennen, meer over diegene te weten.

Bijvoorbeeld is iemand een prater of juist niet.

Rouw en verlies GHZ

Verstandelijke beperking

• Vaak afhankelijk van de begeleiding van ouders of verzorgers om hun gevoelens vorm te geven. 
  
  
• Willen deze mensen beschermen
  
  
• Ze worden er toch wel mee geconfronteerd

Denk aan:

Huisdieren, ouders, verzorgers, huisgenoten etc. 

Periode voor overlijden

• Proces van afscheid nemen.
  
  
• Bereid de cliënt goed voor als je op bezoek gaat bij iemand die ernstig ziek of stervende is. 
  
  
• Probeer op hun niveau uit te leggen dat de ander gaat sterven door ouderdom of ziekte en probeer hier zo open en eerlijk over te zijn.
  
  
• Niks forcereen --> cliënt bepaalt wat hij wel of niet wil --> laten wennen aan het idee

 

Het overlijden

Cliënt inlichten: Neem hiervoor de tijd en zoek een plek waar je niet gestoord wordt en waar de cliënt zich veilig voelt. 

Informatie doseren en observeren

• Geef concrete en heldere antwoorden. Mensen met een verstandelijke beperking stellen ook vaak concrete vragen, zoals: wordt opa nu nat onder de grond als het regent en moet hij zand eten?

• Leg ook uit dat een overledene er anders uit kan zien en koud aanvoelt. Hiermee voorkom je paniek of angst. 

Het afscheid

Cliënten aanwezig zijn -->Zo kunnen ze de dood uiteindelijk een beter plekje geven. 

Mensen met een laagniveau kunnen al veel begrijpen bij het horen, zien en ruiken van bijvoorbeeld boeketten

Niet dwingen om mee laten gaan.--> kijk naar de reactie van de cliënt -->eigen tempo bepalen.

Het kan belangrijk zijn dat de cliënt voelt en ziet dat de familie verdrietig is. De kans dat de cliënt daardoor zelf zijn verdriet kan uiten wordt hierdoor vergroot.

Cliënt betrekken

Voorbeelden van ''taken'' die je samen met de cliënt kan doen:

• Helpen met het uitkiezen van een rouwkaart of bloemstuk.

• Postzegels plakken op rouw-enveloppen.

• Het dragen van bloemen bij de uitvaart.

• Een liedje zingen, gedicht voorlezen.

• Een tekening laten maken of een knuffel meegeven in of op de kist.

• Kaarsen aansteken

• Ballonnen oplaten

Rouwverwerking bij dementie

• Erken de gevoelens en moedig je naaste aan zich te uiten.
• Geef je naaste de ruimte om afscheid te nemen. Dat kan tijdens de begrafenis of crematie. Maakt dat je naaste te onrustig? Laat haar dan op een apart moment afscheid nemen. Zorg ervoor dat het in een rustige ruimte is, met mensen die ze vertrouwt. 
• Probeer in te schatten of het je naaste helpt om haar voorzichtig aan de overledene te herinneren. Je kunt dan samen herinneringen ophalen.

Rouwverwerking bij dementie

• Geef je naaste een voorwerp dat haar aan de overledene doet denken. Dat kan haar helpen zich met de overledene verbonden te voelen en herinneringen naar boven te halen.
• Probeer creatieve afleidingen, zoals kijken naar kunst en luisteren naar muziek. Dit kan je naaste helpen haar eigen gevoelens en verdriet te uiten.
• Als je naaste erg in de war is, of in een van de latere stadia van dementie verkeert, is het waarschijnlijk het beste de overledene maar niet ter sprake te brengen. Overleg in zo’n situatie met de (behandelend) arts wat je het beste kunt doen.
• Ondersteun je naaste bij wisselingen in gevoelens en gedragingen. Afleiding kan vaak helpen.