woordkunst lessen SCN

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

woordkunst - les 2 + 3

Complimenten aan Jip Bartels, Maxim en Noursin

Veel ChatGPT... 

Gevolg: we werken niet meer met laptops

Ook in de projectweek zijn laptops niet toegestaan voor dit project

 

Snelhechters

Noursin, Tim, Joëll, Isabel, Daan, Wannes, Dieuwke -> tekst mee 

Jip Bartels en Mirte -> nieuwsartikel meenemen ipv een verhaal, helaas...

Mounya en Roz -> tekst mee, waar je niet op hebt geschreven of hebt gemarkeerd 

Huiswerk 

Geef van volgende rijmsoorten een eigen voorbeeld:

beginrijm

middenrijm

eindrijm

overlooprijm

Beginrijm 

- Drie dikke drilboren drillen door drie dikke deuren

- Heerlijk, helder Heineken

Middenrijm

Als ik loop over de straat,

en ik dan hoop dat je gaat. 

Of 

Je zit in de klas

met een schrift in je tas.

Eindrijm

Woorden aan het einde van de regel hebben dezelfde klank.

Kijk maar naar het gedicht hiernaast:

Overlooprijm

Rijm waarbij de slotklanken van een regel rijmen op de eerste klanken van de volgende regel.

Voorbeeld uit een gedicht van Guido Gezelle:

Heer Schimmelpenninck weet van sparen:

jaren at hij boter, vlees noch vis!

Nochtans heeft hij veel geld gewonnen,

tonnen gouds etc.

Alliteratie

Bij alliteratie beginnen alle woorden in een zin met dezelfde letter.

Hieraan kun je dus zien dat rijm niet alleen in de klinkers, maar ook in de medeklinkers zit. Doordat elk woord dezelfde beginletter heeft, zal de uitspraak van de zin net zo lekker verlopen als dat het letterlijk rijmt.

Liesje leerde Lotje lopen langs de Lange Lindelaan.

Wie zit welke vorm van rijm dit is?

Letterlijke rijm 

Wanneer je rijmt, doe je dat, omdat je gaat voordragen. Als je geen letterlijke rijmwoorden kunt bedenken, dan moet je verder kijken naar woorden die op klank rijmen.

Voorbeeld: kast – mast - past is letterlijke rijm.

Assonantie (klankrijm)

Enkele woorden die bij elkaar in de buurt staan, hebben dezelfde klank, maar niet dezelfde eindletter(s).

Het gaat hierbij om de uitspraak, en niet om de spelling

1. Klaas Vaak staart vaak ’s avonds laat naar de maan voor het slapengaan.

2. Een groot cadeau 

Alliteratie / Assonantie

Alliteratie (beginrijm):
Groen - grom - griezel etc. 

Assonantie (klinkerrijm):
Moeten - groenten - doe - vroeg - troep - schoen- moeder - groen - groeien

Voorbeeld 

Doel 

Klank = oe 

Rijmwoord 1 = moed

Rijmwoord 2 = ....? 

Voorbeeld (2)

Doelman 

Klanken: oe, a 

Rijmwoord 1: boeman.

Rijmwoord 2:...? 

Opdracht 

Gebruik het formulier Rijmwoorden met klanken.

Schrijf van elk woord de klank op. Bedenk daarna twee rijmwoorden bij alle klanken die je hebt opgeschreven. Probeer zo veel mogelijk lettergrepen van het woord te laten rijmen.

Woorden met één lettergreep

Doel                                                          Kans                                                         Hoofd

Klank: oe                                                Klank: a                                                    Klank: oo

Rijmwoord 1: cool                              Rijmwoord 1: sjans                             Rijmwoord 1: groot

Rijmwoord 2: stoel.                           Rijmwoord 2: dans                             Rijmwoord 2: doof

Plein                                                         Zon

Klank: ei/ij                                              Klank: o

Rijmwoord 1: fijn                                Rijmwoord 1: kon

Rijmwoord 2: rijm                              Rijmwoord 2: som                                                         

Plein

Klank: ei/ij

Rijmwoord 1: fijn

Rijmwoord 2: rijm

Kans

Klank: a

Rijmwoord 1: sjans

Rijmwoord 2: dans

Zon

Klank: o

Rijmwoord 1: kon

Rijmwoord 2: som

Hoofd

Klank: oo

Rijmwoord 1: groot

Rijmwoord 2: doof

Woorden met twee lettergrepen:

Voorbeeld: brugklas – rugtas

Doelman

Klanken: oe, a

Rijmwoord 1: voetbal

Rijmwoord 2: broekzak

Fietsbel

Klanken: ie, e

Rijmwoord 1: freestyle

Rijmwoord 2: je ziet snel

Oplaad

Klanken: o, aa

Rijmwoord 1: opmaak

Rijmwoord 2: kapot gaat

Woorden met drie lettergrepen:

Voorbeeld: boekenkast - voedselbank

Nederlands

Klanken: ee, e, a

Rijmwoord 1: tegenstand

Rijmwoord 2: wegenwacht

Rijmwoord 3: tegen sprak

Koffiekan

Klanken: o, ie, e

Rijmwoord 1: sorry man

Rijmwoord 2: optie kan

Rijmwoord 3: toch niet dan

Woorden met drie lettergrepen:

Voorbeeld: boekenkast - voedselbank

Computer

Klanken: o, oe, e

Rijmwoord 1: opvoeder

Rijmwoord 2: rolstoeler

Rijmwoord 3: vals loeder

woordkunst - les 3

Filmpje Christopher

Rijmschema

• Van het eindrijm kun je een rijmschema maken.
  
• Je geeft elke rijmklank een nieuwe letter. De klank in de eerste regel a, de volgende klank b, etc.

Rijmschema voorbeeld 

Strofe

Een blokje bij elkaar horende regels van een gedicht noem je een strofe.

https://docent.blink.nl/nederlandsvo-a/digibord-les/10/woordkunst/variant/havo/03?slideId=0e83bd1d-e55c-4c96-a6da-2f9a59ec7813

Zoek op internet het rijmschema op van:

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

gebroken rijm

slagrijm

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

gebroken rijm

slagrijm

Pak het gedicht erbij dat je in de vorige les hebt geschreven.

- Welk rijmschema heb jij gebruikt?

- Verdeel je gedicht in strofen die passen bij jouw rijmschema.

Vandaag

Herhaling

Wat is alliteratie?

Wat is assonantie? 

Vandaag

Woordspeling en beeldspraak 

Woordspeling en beeldspraak

  

- synoniem, homoniem, antoniem 

- vergelijking

- metafoor

- personificatie 

Anafoor en epifoor 

Anafoor: je creëert een ritme door steeds met dezelfde woorden een zin te beginnen. 

Epifoor: hetzelfde woord of zinsdeel wordt dan aan het eind van (bijna) iedere zin herhaald.

Sef - De leven

Anafoor of epifoor?  

Soms Okura, 8 gangen

Soms tempura, Champagne

Soms, soms Visvim

Soms Gucci

Soms Comme des Garçons

Soms Louis

Soms dansen

Soms lichtjes

Soms, soms drankjes

Soms flitsen

Soms 150 paar kicks

En soms Helemaal Niks

Homoniem

Een homoniem is een woord dat je hetzelfde schrijft, maar een andere betekenis heeft:

spinnen: Je kunt een kat horen spinnen en spinnen zien lopen.

steel: Een pan heeft een steel, maar ik steel geen pan.

Synoniem

Een synoniem is een woord met dezelfde betekenis als een ander woord:

• voorbeeld - proef - monster
  
• proefwerk - toets - repetitie 
  

Antoniem

Twee woorden zijn elkaars antoniem als ze een tegengestelde betekenis hebben.

• dag - nacht 
  
• (laten) leeglopen - opblazen
  
• sterk - zwak 

Vandaag

- Herhaling begrippen

- Beeldspraak

- Test jezelf 

- Oefenen met twee teksten 

Waar zit de alliteratie? 

HDP op een terrasje, blote benen, baseball jasje

Roep de ober: "Doe mij maar een Esma" (Mag ik één Esma, alsjeblieft?)

Leuke kakkers, hemd van Ralphie, oude zomerhits, nostalgie

Gaan we uit, dan gaan we naar de Nova (Sletsgo)

Roxy Dekker - Anne-Fleur Vakantie 

Beeldspraak: vergelijking, metafoor en personificatie

- Bij beeldspraak gebruik je woorden in een 

   figuurlijke betekenis. Een beeld.

- Er is sprake van een overeenkomst tussen object (de werkelijkheid) en het beeld.

- Goede beeldspraak maakt een tekst mooier, 

   duidelijker en krachtiger.

Beeldspraak

Vergelijkingen, metaforen en personificaties zijn vormen van beeldspraak.     

Vergelijking

Bij een vergelijking hoort meestal het woordje ALS of LIJKT.

ZO....ALS..... IS NET.......

Voorbeelden:

Zo ziek als een hond.

Je lijkt wel een verzopen hond.

Wat een vuile hond, ben jij!

Metafoor

Het object/ de werkelijkheid wordt helemaal vervangen door het beeld. Het is er nog wel, maar wordt niet genoemd. Je moet het figuurlijk zien.

Het schip van de woestijn (kameel)

Een tsunami van toetsen (een enorme berg)

Een vruchtbare vergadering (een vergadering met resultaat)

Voetbal is oorlog 

Bij een vergelijking gebruik je als/het lijkt, 

Bij een metafoor niet

Personificatie

Met een personificatie stel je een levenloos ding voor als een persoon, je kent menselijke eigenschappen toe aan een 'dood' ding. Bijvoorbeeld:

 

De zon streelde onze wangen

Het gevaar loerde op elke hoek van de straat

Schreeuwende kleuren

Papier is geduldig

Zuchtend en kreunend kwam mijn auto tot stilstand

Die jongen is zo gek als een deur

Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. personificatie
3. metafoor

De wind huilt...

1. metafoor
2. personificatie
3. vergelijking

Bedenk twee personificaties voor iets in of om de school.

'En de zon viel in slaap met de maan'
Welke vorm van beeldspraak herken je?

1. woordspeling
2. geen woordspeling

Dag - nacht

Dit is een voorbeeld van een....

1. woordspeling
2. synoniem
3. homoniem
4. antoniem

Het woord 'dokter' is een ...... van arts.

1. homoniem
2. antoniem
3. synoniem

"Roken blijft een teer onderwerp."

1. woordspeling
2. geen woordspeling

Is jouw beeld over poëzie veranderd?

1. Ja!
2. Ik wist al wel dat rap ook met poëzie te maken had.
3. Een beetje.
4. Nee.

Oefening

Je krijgt zo twee teksten van mij. 

Een gedicht van Tim Hofman en een songtekst van Froukje en S10 . 

1. Schrijf het rijmschema op (per strofe begin je opnieuw)

2. Kijk of je alliteratie, assonantie en antoniemen ontdekt 

3. Zie je een vorm van beeldspraak? (personificatie, vergelijking, metafoor)