H.4 Woordenschat Stijlfiguren - Pleonasme, tautologie en contaminatie

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 4

Pleonasme, tautologie en contaminatie

Je hebt de afgelopen hoofdstukken kennisgemaakt met verschillende stijlfiguren:

Hoofdstuk 1: herhaling, tegenstelling, opsomming, 

drieslag, climax, omgekeerde climax

Hoofdstuk 2: hyperbool (overdrijving), understatement, eufemisme

Hoofdstuk 3: metonymie

Stijlfiguren hoofdstuk 4:

Pleonasme

Tautologie

Contaminatie

Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een eigenschap van iets dubbel uitgedrukt. Een pleonasme bestaat uit twee woordsoorten, vaak een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. 

Het bijvoeglijk naamwoord drukt een eigenschap uit die al besloten ligt in het zelfstandig naamwoord. Denk bijvoorbeeld aan witte sneeuw. Sneeuw is altijd wit, dus dit bijvoeglijk naamwoord is dubbelop.

Voorbeelden pleonasme:

Groen gras

Ronde bal

Mondeling gesprek

Hoekig vierkant

Houten boomstam

Dood lijk

Wanneer fout?

Een pleonasme kan gebruikt worden om zinnen aantrekkelijker te maken en om zaken te benadrukken. Denk bijvoorbeeld aan gedichten. 

In zakelijke teksten wordt een pleonasme als stijlfout gezien. Dus daar is het niet goed om van een 'ronde cirkel' of een' dood lijk' te spreken.

Tautologie

Een tautologie is een combinatie van woorden die hetzelfde uitdrukken. Het zijn twee woorden van dezelfde woordsoort, bijvoorbeeld twee bijvoeglijk naamwoorden, twee zelfstandige naamwoorden of twee bijwoorden. Tussen de woorden in staat meestal een voegwoord, zoals en of of. Je kunt hierbij denken aan verheugd en blij. Deze woorden betekenen hetzelfde en één van de twee kun je prima weglaten.

Voorbeelden tautologie:

Veel voorkomende, geaccepteerde tautologieën:

Never nooit (niet)

Pracht en praal

Vast en zeker

één en hetzelfde

Leugen en bedrog

Verschillen:

Het verschil zit hem dus in de woordsoorten. 

Bij een pleonasme is er sprake van twee verschillende woordsoorten, waarbij het ene woord iets uitdrukt wat al in het andere woord besloten ligt. 

Bij een tautologie wordt hetzelfde gezegd met twee verschillende woorden van dezelfde woordsoort.

Pleonasme

Twee verschillende woordsoorten. Ze zijn niet beide nodig.

Het genoemde kenmerk zit al in het woord zelf:

- de rode tomaat

- De bitcoin is omlaag gekelderd.

Tautologie

Twee dezelfde woordsoorten samen gebruikt. Je kunt een van de twee weglaten:

1) voor altijd en eeuwig

2) Wij wisten dit reeds weken al. 

Verschil tussen 1 en 2?

Stijlfouten:

Vormen van pleonasme en tautologie kunnen gebruikt worden om iets te benadrukken, 

maar ze kunnen in sommige situaties ook als stijlfout gezien worden.

Tautologieën die vaak als fouten worden gezien:

Ik ben haast bijna op kantoor.

We wisten dit reeds weken al.

Voordat de trein vertrekt, controleert de machinist eerst of alle deuren gesloten zijn. 

vast en zeker

1. pleonasme
2. tautologie

rood bloed

1. pleonasme
2. tautologie

de uiterste limiet

1. pleonasme
2. tautologie

nooit ofte nimmer

1. pleonasme
2. tautologie

Voordat hij vertrekt, checkt hij eerst of de deuren op slot zijn.

1. pleonasme
2. tautologie

Contaminatie

to contaminate = besmetten

Twee woorden of uitdrukkingen worden samengevoegd / door elkaar gehaald:

Het kost duur

Optelefoneren

Soms heel moeilijk om te zien, want het wordt zoveel gebruikt dat het normaal lijkt: overnieuw.

Uitprinten

Mond-op-mond reclame

Je moet geen knollen met citroenen vergelijken.

Het is min tien graden onder nul.

1. pleonasme
2. tautologie
3. contaminatie

Hij woonde eenzaam en alleen op het platteland.

1. pleonasme
2. tautologie
3. contaminatie

Om een ronde cirkel te tekenen, kun je het beste een passer gebruiken.

1. pleonasme
2. tautologie
3. contaminatie

Ik kan pleonasmen en tautologieën herkennen.

😒🙁😐🙂😃

Aan de slag!

H.4 Woordenschat 

Pleonasme, tautologie en contaminatie

Maak online opdracht 1 t/m 4