V4 paragraaf 4.1 Rivieren

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

4.1 Rivieren

Hoofdstuk 4 

domein Leefomgeving

4 VWO

Leerdoelen

Je weet dat het overstromingsgevaar samenhangt met de ruimtelijke inrichting, zowel binnen- als buitendijks.

Je weet hoe je een rivier kunt indelen in een lengte- en dwarsprofiel.

Je kent de kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en Maas.

Je weet dat de grootse overstromingsrisico’s ontstaan bij een combinatie van springtij, noordwesterstorm en piekafvoeren van de rivieren.

Je begrijpt dat klimaatverandering bijdraagt aan een onregelmatiger regiem van de rivieren.

Je begrijpt dat menselijk ingrijpen in het stroomgebied leidt tot een onregelmatiger regiem, verkorting van de vertragingstijd en een verhoogde piekafvoer.

Fluviaal schaalniveau

Stroomgebied A       Stroomgebied B

het verzamelgebied van een rivier waarbinnen alle neerslag en grondwater via de zijrivieren uiteindelijk in de hoofdrivier stroomt

De waterscheiding is de grens tussen 2 stroomgebieden

Een stroomstelsel is het geheel van de hoofdrivier met al zijn zijtakken

Blauw = Stroomstelsel

Rood = Stroomgebied

Een stroomstelsel bestaat uit drie delen, die samen het lengteprofiel vormen

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

1. De bovenloop: 

- hoog in de bergen

- rivier stroomt snel

- erosieve kracht groot

2. De middenloop: 

- het middelste deel waar de rivier door een dal loopt waar hij zich heeft ingesneden

- erosie en sedimentatie

3. De benedenloop: 

- dicht bij de monding

- lage stroomsnelheid

- sedimentatie 

soorten rivieren

3 soorten rivieren:
> regenrivier: door regen gaat het water stromen.
> gletsjerrivier: door het smelten van een gletsjer. (schuivend ijs)
> gemengde rivier: krijgt zijn water van beide soorten rivieren.

Regiem & debiet

Verschil in waterafvoer: regiem

Totale hoeveelheid water op een bepaald punt: debiet. 

Verhang en verval --> filmpje met uitleg

Verval

Afstand =Verhang

Verval en verhang

Hoe noem je de hoeveelheid water die een rivier afvoert op een bepaald moment (in m3/s)?

Verklaring verschillen in debiet?

Welk type rivier (herkomst water) is de Maas?

1. Regenrivier
2. Gletsjerrivier
3. Smeltwaterrivier
4. Gemengde rivier

Type rivier (herkomst water)

1. Gletsjerrivier (=smeltwaterrivier)
2. Regenrivier
3. Gemengde rivier

Regenrivier

De rivier ontvangt niet het gehele jaar door smeltwater. De bron ligt dus niet hoog genoeg.

Gletsjerrivier

Hoog in de bergen bij de bron bestaat het rivierwater grotendeels uit smeltwater. Dit deel van de rivier mag je een gletsjerrivier noemen.

Gemengde rivier

De gletsjerrivier hoog in de bergen is inmiddels aangevuld met regenwater. Nu spreken we over een gemengde rivier.

In welke periode heeft een gletsjerrivier de hoogste afvoer (piekafvoer)?

1. januari-maart
2. april-juni
3. juli-september
4. oktober-december

Regiem

Het regiem van de rivier is de waterafvoer door het jaar heen.

Gletsjerrivier

Regenrivier

Gemengde rivier

Opvallend

De afvoer van de rivier is in de zomer het laagst terwijl de neerslag door het jaar heen constant is.

Neerslagregiem

Gemiddeld zien we een toename van de hoeveelheid neerslag in NL

Daarnaast valt de neerslag onregelmatiger: in pieken en droge periodes

Het neerslagregiem (het verschil in neerslag in een jaar) verandert dus

Verstening

We bebouwen steeds meer. Er is hierdoor weinig ruimte meer voor groen in de stad.

Dit is verstening

Het regenwater zakt normaal door de bodem richting het grondwater --> naar de rivier.

Door de verstening kan dat niet meer

Vertragingstijd

Door de verstening + ontbossing loopt al het regenwater in stedelijke gebieden direct via het riool naar de rivieren.

Water wordt hierdoor snel naar de rivier afgevoerd.

Vertragingstijd

Neerslag in een stroomgebied komt in de rivier terecht en er treedt een piekafvoer op ==> vertragingstijd

Wat gebeurt er met de piekafvoer wanneer verstedelijking/verstening/ ontbossing optreedt?

Vertragingstijd

Door de verstening neemt de vertragingstijd af. Water komt dus sneller in de rivier.

Gevolg: debiet neemt toe -->  grotere piekafvoer.

Na verstening/ontbossing zal de piekafvoer in de rivier.....

1. Later komen en groter zijn
2. Eerder komen en kleiner zijn
3. Later komen en kleiner zijn
4. Eerder komen en groter zijn

Vertragingstijd

Bij verstedelijking/verstening/ ontbossing: 

- piekafvoer komt eerder

- piekafvoer is hoger

Het water dreigt!

Extra gevaar bij een combinatie van:

- springtij

- storm

- piekafvoer rivieren

waterstand zee > rivier

Gevolg: rivieren kunnen water niet meer op zee lozen

Bodemdaling

Bodemdaling = het zakken van de bodem tov NAP

Verschillende oorzaken, zowel tektonisch, als door gaswinning als door de landbouw

Landbouw --> door het aanleggen van akkers in veenlandschap + afwatering in de akkers, zakt de bodem langzaam in.

Hierdoor komen we steeds lager --> absolute bodemdaling

Bodemdaling

Zeespiegel stijgt --> bodem ligt t.o.v. zee lager = relatieve bodemdaling

Bij een hoge zeespiegel, stroomt een deel van het water de monding van de rivier in

De rivieren kunnen hierdoor hun water niet goed naar zee afvoeren, waardoor de waterstand in de rivieren stijgt

Dit is problematisch in het geval van een hoge piekafvoer

Samen oefenen

opdracht 1 - 5 - 6

Het waterpeil in de Ambleve is in een paar uur tijd heel hoog geworden

1. Piekafvoer
2. Regiem
3. Gemengde rivier
4. Verval

Het hoogteverschil langs de Rijn tussen Lobith en Hoek van Holland is 14 meter

1. Regiem
2. Verhang
3. Verval
4. Debiet

De grens tussen twee stroomgebieden

1. Springvloed
2. Waterstelsel
3. Waterscheiding
4. Stroomstelsel

Vraag 5a

Bekijk figuur 2

Welk proces wordt door beide foto's gevisualiseerd?

Beschrijf dit proces met een oorzaak-gevolg relatie

Beide foto’s laten het afsmelten van de gletsjers zien. Door de mondiale stijging van de temperatuur (oorzaak) smelten de gletsjers verder af (gevolg).

Vraag 5b
a. Foto 2A is in de zomer genomen en foto 2b in de winter

1. Goed
2. Fout

Vraag 5B
b. Groeien in de winter aan en smelten in de zomer

1. Goed
2. Fout

Vraag 5b
C. De laatste decennia is er wereldwijd sprake van een netto aangroei van gletsjers

1. Goed
2. Fout

Vraag 5c

Leg uit hoe het komt dat een gletsjer 'stroomt' 

In de winter wordt de gletsjer hoog in de bergen met sneeuw gevoed. Deze sneeuw verandert door

de druk in ijs en dit schuift onder invloed van de zwaartekracht langzaam naar beneden.

Vraag 6a

Bekijk bron 7, lees de tekst Deltaplan en Schelde-Rijnkanaal en bekijk de kaart

Leg uit in welke twee zeegaten geen dammen zijn gebouwd en verklaar waarom bij stormvloeden de gebieden langs deze twee zeegaten toch niet overstromen

In de Westerschelde en de Nieuwe Waterweg omdat de havens van Antwerpen en Rotterdam bereikbaar moeten blijven. Hoge dijken en de Maeslantkering in de Nieuwe Waterweg zorgen ervoor dat deze gebieden veilig zijn voor overstromingen.

7

41

Vraag 6b

Geef met een oorzaak-gevolg redenatie aan waarom de relatieve zeespiegelstijging in het westen van Nederland veel groter is dan in andere gebieden van Europa?

De oorzaak is dat wij naast de zeespiegelstijging ook nog te maken met een bodemdaling. Het gevolg is dat hierdoor de relatieve zeespiegelstijging groter is omdat beide processen elkaar versterken.

6C
Is de uitspraak goed of fout?

Primaire dammen liggen direct aan zee en dienen voor de veiligheid

1. Goed
2. Fout

Vraag 6c
Is de uitspraak goed of fout?

Secundaire dammen zorgen voor de zoetwaterhuishouding en betere verbindingen

1. Fout
2. Goed

Vraag 6c
Is de uitspraak goed of fout?

Secundaire dammen zorgen dat het zoete en zoute water van elkaar worden gescheiden

1. Goed
2. Fout

Vraag 6d

Noem twee dammen die nodig waren om een vloed- en ebvrije Schelde - Rijnverbinding te krijgen

De Oesterdam en de Philipsdam.

Welke vraag heb je nog over par 4.1? Wat is moeilijk, lastig? waar wil je nog extra uitleg over?