BIOLOGIE examenvoorbereiding regeling en voortplanting lesstof klas 3

• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

BI/K/11 Reageren op prikkels

BI/K/12 Van generatie op generatie 

Uitleg & herhaling

Examenvoorbereiding

(blz 23t/m 27 Syllabus)

Algemeen

De kandidaat kan:

− de rol en de werking van het zenuwstelsel, zintuigstelsel

en hormoonstelsel toelichten

− beschrijven welke relatie er is tussen gedrag en

inwendige en uitwendige prikkels.

delen van het zenuwstelsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen, en functie(s) en werking

beschrijven:

– ligging en functie van delen van het centraal zenuwstelsel, met name:

- grote hersenen: bewustzijn, zintuiglijke waarneming en bewuste beweging

- kleine hersenen: coördinatie van bewegingen

- hersenstam: verbinding tussen grote hersenen en ruggenmerg en een rol bij

reflexen in hoofd- en halsgebied

Ruggenmerg, zenuwcel, reflexen

- ruggenmerg: verbinding van organen met hersenen en een rol bij reflexen van

romp en ledematen

– bouw van een zenuwcel met cellichaam en uitlopers

– reflex is een vaste, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

– functie van een reflex: snel reageren bij kans op onverwachte beschadiging van het

lichaam

Volgorde van een impuls

prikkel (een wesp gaat op je hand zitten)

zintuig (in dit geval je huid)

impuls (elektrisch signaal) 

gevoelszenuwcel

schakelcel

*bewustworden in de hersenen

schakelcel

bewegingszenuwcel

REFLEX

Onbewust:

Het impuls gaat niet naar de

hersenen maar gelijk terug

naar de bewegingszenuwcel.

Doel: bescherming

- terugtrekreflex
strekreflex, kniepeesreflex, pupilreflex

Zenuwcellen herkennen

 ligging en functies van typen zenuwcellen:

• schakelcel 
  
• gevoelszenuwcel
  
• bewegingszenuwcel
  

In één zenuw zitten heel veel zenuwcellen

• Gevoelszenuw
• Bewegingszenuw
• gemengde zenuw
  

OREN

-oorschelp

- gehoorgang

- trommelvlies

- trommelholte/middenoor

- buis van Eustachius

- gehoorbeentjes: hamer, aambeeld, stijgbeugel

- slakkenhuis met zintuigcellen

- gehoorzenuw

- evenwichtsorgaan

– van de ogen, met nam

OGEN

– van de ogen, met name:

- wenkbrauw

- wimper

- traanklier

- traanbuis

- oogspier

- harde oogvlies

- hoornvlies

- vaatvlies

- iris met kringspieren en lengtespieren

- pupil: de opening in de iris

- lens: accommoderen

- glasachtig lichaam

- netvlies met gele vlek en blinde vlek

- oogzenuw

- ligging en functie van staafjes en kegeltjes

• Uitleggen dat prikkels uit de omgeving door zintuigen omgezet worden in impulsen die naar het centrale zenuwstelsel geleid worden, waardoor waarneming kan plaatsvinden: 
• drempelwaarde, adequate prikkel, gewenning, motivatie 
•  beschrijven dat bewust gedrag vanuit de hersenen gestuurd wordt
  
  

de samenstellende delen van de huid en het onderhuids bindweefsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) beschrijven:

– bouw, ligging en functies van de delen van de huid, met name:

- opperhuid met hoornlaag met dode cellen en kiemlaag met delende cellen en

zenuwuiteinden (‘pijnzintuig’)

- lederhuid met bloedvaten, haarzakjes, talgklieren, haarspieren, zweetklieren en

zintuigen

- haren

– onderhuids bindweefsel met vetcellen

– de rol van de doorbloeding, vet en de mate van zweten bij de temperatuurregeling

– de rol van de hoornlaag bij de bescherming tegen infecties, uitdroging en beschadigingen

– de rol van pigment (in de kiemlaag) bij de bescherming tegen ultraviolette straling

het principe van de werking van hormonen beschrijven

– beïnvloeding van groei, ontwikkeling en stofwisseling

hormoonklieren noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functies en werking beschrijven, met name van:

– hypofyse: productie van hormonen voor regeling groei, beïnvloeden van anderehormoonklieren

– schildklier: stimulering van verbranding in cellen

– eilandjes van Langerhans: productie van de hormonen insuline en glucagon die het suikergehalte in het bloed regelen; diabetes

– bijnieren: productie van het hormoon adrenaline dat de activiteit van spieren, de ademhaling en de bloedsomloop versnelt en het glucosegehalte van het bloed verhoogt

– eierstokken en teelballen: productie van geslachtshormoon voor het ontstaan van secundaire geslachtskenmerken; productie van geslachtscellen

delen van de voortplantingsstelsels noemen, in afbeeldingen aanwijzen en functie(s) en

werking beschrijven:

– ligging, bouw en functie van eierstokken, eileiders, baarmoeder, schede (= vagina),

grote en kleine schaamlippen, kittelaar (= clitoris)

– ligging, bouw en functie van balzak, teelballen/zaadballen, bijballen, zaadblaasjes,

zaadleiders, prostaat, penis, zwellichamen, urinebuis, voorhuid, eikel

beschrijven hoe de voortplanting van mensen verloopt:

• primaire en secundaire geslachtskenmerken bij de vrouw en de man 
  

• –verloop van de menstruatiecyclus, met name: 
  

- ontwikkeling van eicel in eierstok

- ovulatie

- opbouw baarmoederslijmvlies

- menstruatie (verval baarmoederslijmvlies)

• bouw en functie van een eicel en een zaadcel 
  

• processen tijdens de zwangerschap, met name:
  

 bevruchting in de eileider 

- delingen in de eileider

- innesteling in baarmoederslijmvlies

- ontwikkeling embryo/foetus

– ligging en functies van vruchtvliezen, vruchtwater, navelstreng en placenta

(moederkoek)

•  het verloop van zwangerschap en geboorte met indalen, ontsluiting met weeën, 
  

uitdrijving met persweeën en nageboorte

• eeneiige tweelingen, twee-eiige tweelingen 
  
• vormen en functie van prenataal onderzoek met name echoscopie, vruchtwaterpunctie 
  

en vlokkentest

Fase bevruchting

-bevruchting in de eileider

- delingen in de eileider

- innesteling in baarmoederslijmvlies

- ontwikkeling embryo/foetus

– ligging en functies van vruchtvliezen, vruchtwater, navelstreng en placenta

(moederkoek)

• Processen tijdens de zwangerschap
  
• indaling
  
• ontsluiting, ontsluiting, persween
  

• Menstruatiecyclus
  
• primaire en secundaire geslachtskenmerken
  
• vorm en functie zaadcel en eicel
  

• Hoe ontstaat een eeneiige of twee-eiige tweeling
  
• Herken jij alle prentale testen?

de werking van voorbehoedmiddelen beschrijven:

– condoom, spiraaltje, sterilisatie, pessarium, invloed van de "pil" als ovulatieremmer

Voortplanting bij planten

stadia in de levenscyclus van zaadplanten met geslachtelijke voortplanting noemen,

inclusief aspecten van het overwinteren van een plant:

– ontkieming, groei en bloei

– bestuiving en bevruchting

– ontwikkeling van een kiempje uit een bevruchte eicel, een zaad uit een zaadbeginsel

en een vrucht met zaden uit een vruchtbeginsel

– aspecten van het overwinteren van een plant:

- als zaad

- alleen afsterven van de bovengrondse delen

- opslag van reservestoffen in de wortels

- met blijvende bovengrondse delen met of zonder bladeren

 aan de hand van voorbeelden geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting bij 

zaadplanten herkennen

• kelkbladeren herkennen op de gevormde vrucht.
  
• overblijfsel van de stijl
  

Ongeslachtelijke voortplanting