Romantiek en Realisme: vlucht uit het alledaagse door...

• kua
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

De vlucht uit het alledaagse door....

doel van de les

• Je kunt de romantische thema's benoemen en herkennen in schilderijen
• Je kunt uitleggen wat de status is van de kunstenaar in de 19e eeuw.
• Je kunt horen en beschrijven hoe muzikanten en beeldend kunstenaars verschillende romantische onderwerpen verklanken/verbeelden in de muziek en de beeldende kunst.

De romantische kunstenaar 

blz 138 en 139 tekstboek

Tijdens de Romantiek lag de nadruk op originaliteit, de geniale persoonlijkheid van de kunstenaar. (individualisme)

Goethe: "Het genie moet zich niet storen aan voorbeelden of regels, niet de vleugels van anderen gebruiken, maar zelf vliegen."

De kunstenaar wordt een bohemien, die zich niet hoeft te houden aan allerlei burgerlijke regels

Voorbeeld van een bohemien

Italiaanse violist en componist: Paganini 

(blz 156 en 157 tekstboek)

- 19e eeuw: interesse individu

- kunstenaar wordt gezien als individu

- met zijn vioolspel trekt Paganini volle zalen in Europa

- Er wordt gefluisterd dat hij door de duivel bezeten is, mensen beweren dat ze Satan achter hem gezien hebben. 

- Paganini vind het best en vergroot zijn imago: draagt zwarte lange cape

- schrijft solopartij van Eerste vioolconcert (1817) alleen in grote lijnen uit om concurrentie te voorkomen

- Bij de dood wordt Paganini zijn imago fataal, hij wordt door de kerk beoordeeld als ketter en krijgt geen christelijke begrafenis. 

0

Onderwerpkeuze in de Romantiek

Hoe te vluchten uit het alledaagse?

Exotisme:

Door de komst van de trein, de stoomschepen en het kolonialisme, kwamen verre exotische werelden ineens dichtbij. 

Nationalisme

De romantiek maakte nationalistische gevoelens los, 

waarin het eigen land, de eigen taal

en geschiedenis en de

traditionele normen en waarden werden verheerlijkt

Natuur als bron van inspiratie      blz 140 en 141

De natuur is onbedorven en puur, dat vinden veel kunstenaars een fijne tegenhanger voor het rationalisme uit de 18e eeuw. In de natuur speelt het gevoel vaak een belangrijke rol, een rol die niet logisch te beredeneren valt. In de natuur wordt de mens vaak een nietig, onbeduidend wezen

Natuur als bron van inspiratie

De natuur als inspiratiebron was niet nieuw. Ook in de 18e eeuw werden schilderijen gemaakt van de natuur, maar het landschap was niet vaak een zelfstandig schilderij waard. Het landschap werd gebruikt als achtergrond of als behang.

In de romantiek draait het om het uitdrukken van een gevoel, een persoonlijke visie. Zelfs in een landschap. Er volgen een paar voorbeelden

Caspar David Friedrich

Der Wanderer über dem Nebelmeer (1818)

Bekijk de bron. In dit schilderij staat de verhouding tussen de wandelaar en de natuur centraal. Van een eenheid tussen wandelaar en natuur is geen sprake. Noem 2 aspecten waaruit dit blijkt.

                                           Casper David Friedrich - Wandelaar boven de zee 

Natuurgeweld!

De natuur is het onderwerp geworden, ipv een historisch onderwerp zoals voorgeschreven door de academische tradities.

Met een grove schildertoets ipv gedetailleerd.  

Gericault - Het vlot van de Medusa (1819)

bekijk het volgende fragment waarin dit doek uitgebreid wordt besproken

Het vlot van de Medusa oogt als een realistisch tafereel.
Leg aan de hand van 3 aspecten uit waarom dit toch een romantisch schilderij genoemd kan worden

Géricault versus Turner

Bij Géricault was de natuur nog een onderdeel van het gehele schilderij. Bij de schilder Turner werd de natuur hét onderwerp van het schilderij. Daarmee ging hij in tegen alle schilderkunstige tradities. Hoewel er op het volgende schilderij wel een schip staat afgebeeld, maar dit is zo klein dat het volledig wordt overweldigd door de natuur

Turner - Sneeuwstorm, stoomboot voor de havenmond (1842)

Vergelijk het schilderij van Turner met het schilderij van Géricault.
Je zou kunnen zeggen dat het schilderij van Turner nog romantischer is dan het schilderij van Géricault. Leg dit uit aan de hand van verschillen tussen beide schilderijen

Eigen geschiedenis

Exotische reizen

Ongerepte natuur

Dromen/nachtmerries

De natuur in de muziek

Niet alleen schilders gebruikten de natuur en hun persoonlijke emotie in hun werken. Ook componisten wilden de natuur (en het bijbehorende gevoel) verklanken. Zoals bijvoorbeeld bij de componist Richard Strauss. Hij vertaalt de opkomst van de zon naar muziek. 

In het fragment zie je de dat de muziek ondersteund wordt door romantische landschapschilderijen.

Programmamuziek

De openingsfanfare van Also sprach Zarathustra is een voorbeeld van programmamuziek.

Programmamuziek - muziek die een verhaal uitbeeldt of een gevoel tot uitdrukking brengt.

Abstracte (absolute)muziek

Het tegenovergestelde van programmamuziek:

Muziek zonder onderwerp, het drukt meer een fijn gevoel van evenwicht/harmonie uit.

Er wordt geen gebruik gemaakt van gezongen woorden

Deze muziek houdt vast aan de gangbare klassieke vormen

Franz Schubert

Als componist wil hij buiten alle regels, in volledige vrijheid muziek kunnen maken. 

Gevolg: grote armoede en miskenning. 

Liederencyclus 

blz 138 en 139 tekstboek

liederencyclus - een reeks op muziek gezette gedichten of proza stukken met een centraal thema. 

Schubert componeert een liederencyclus, Winterreise, gebaseerd op de gedichten van W. Müller. In deze cyclus wordt een jongeman afgewezen door een vrouw, waarna hij op reis gaat. In de liederen bezingt hij zijn wanhoop. Schubert componeert de muziek niet als achtergrond. De pianopartij heeft een enorme uitdrukkingskracht, de emoties van de jongeman worden vertaald naar de muziek.  

Der Lindenbaum een deel van een liederencyclus van Schubert. In dit stuk wisselen stemmingen elkaar af. Luister naar bron 1 (volgende dia) en lees de (vertaling van) de tekst. (zie ook kopie) Beschrijf de wisseling van stemming of sfeer van het tweede naar het derde couplet en geef aan hoe de pianobegeleiding hierop inspeelt

Vertaling 

Bij de fontein vóór 't poorthuis, 

Daar staat een lindenboom. 

Ik droomde in zijn schaduw 

Zo vaak een zoete droom. 

 Ik sneed verliefde woorden, 

Zo vele, in zijn bast. 

In goed' en kwade tijden 

Was ik daar vaste gast. 

Ook nu moest ik er langs gaan 

In 't holste van de nacht, 

Ik heb er nog in 't donker 

Met ogen dicht gewacht. 

En al zijn takken ruisten,

Als riepen zij mij toe: ‘Kom hier maar, beste makker,

Hier word je nooit meer moe!’

De koude winden kwamen Mij in 't gezicht gewaaid; 

De hoed vloog mij van 't hoofd af, 

Ik ben niet omgedraaid. 

 Nu ben ik vele uren 

Ver van die plaats vandaan 

En steeds nog hoor ik 't ruisen: 

‘Daar kon je rusten gaan!

Wagner (1813-1883)

- Schrijft 26 jaar lang aan operacyclus: Der Ring des Nibelungen

-  4 opera's (15 uur)

- inspiratie uit het bovennatuurlijke

 - Gebaseerd op Germaanse mythologie en Noorse sagen

Der ring des Nibelungen

Verhaal van oppergod Wotan die zijn macht voorgoed wil veiligstellen door een ring van Rijngoud te bemachtigen.

De ring is echter vervloekt en wisselt steeds van eigenaar.

Wotan slaagt er niet in om de ring te veroveren en verliest alles. Ring verdwijnt opnieuw in de Rijn: de orde is hersteld. 

Gesamtkunstwerk (totaalkunstwerk)

poëzie, decor, mise-en-scène, handeling en muziek vormen een eenheid.

Door de samenwerking ontstaat een complete toneelbeleving waarbij toeschouwers enkel nog aandacht hebben voor het podium. 

Het stuk bestaan niet meer uit losse aria's (coupletten) en recitatieven (eenstemmig zing-spreken), maar is een vloeiend geheel.

Daarbij krijgt ieder personage  een leidmotief.

Festspielhause

Bayreuth

theater speciaal ontworpen voor de Ringcyclus van Wagner

belangrijke aanpassingen:

• orkestbak die half verscholen gaat onder podium
  
• voorstelling zonder zaallicht
  

citaat Wagner: 'Net als papegaaienn zwijgt ook het publiek als men het in het donker zet'

Doordat het orkest niet meer zichtbaar is voor het publiek, kan het publiek nog meer opgaan in het verhaal

Wagner wilde geen apart loges, dus het publiek kan alleen plaatsnemen in de zaal 

Festspielhause, Bayreuth

Hierna volgt een fragment over het laatste deel van de Ring cyclus van Wagner, de Götterdämmerung. De goden gaan in dit deel ten onder. We zien de overgang naar de laatste scène, waarin Brünnhilde de ring in de Rijn gooit en zich in een groot vuur stort, om met haar geliefde te worden herenigd. De Rijn treedt buiten zijn oevers: een reiniging die nieuw leven mogelijk maakt.

Leidmotief

Programmamuziek

Idee fix

Absolute muziek

Muziek wat een verhaal aanhoudt

Muziek om de muziek

Melodie wat gekoppeld wordt aan een bepaalde gedachte en persoon

Een gedachte, angst of gevoel waarbij iemand volledig beheerst wordt, en deze niet van zich af kan zetten

absolute muziek: muziek om de muziek (classicisme)

programmamuziek: muziek dat een programma volgt (romantiek)

idee fixe = een gedachte, angst of gevoel waardoor iemand volledig beheerst wordt en dat iemand niet van zich af kan zetten

(voorloper leidmotief = melodie dat gekoppeld wordt aan een bepaalde gedachte van een bepaalde persoon

Huiswerk voor 8 maart

Afmaken lesson-up les

Maken vraag 43 t/m 54 en nakijken

Lezen blz 144 en 145

Lezen blz 146 en 147

Lezen blz 150 en 151

Lezen blz 152 en 153

Lezen blz 160 en 161