les 6: massabeweging + gesteentekringloop

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

programma deze les

Je leert:

- Het verschil tussen een puinhelling of puinwaaier.

- Je kan de volgende gesteenten de ontstaanswijze uitleggen en indelen in groepen: basalt, graniet, zandsteen, kalksteen, marmer, leisteen

Je maakt:

De weektaak

= een gebeurtenis waarbij door zwaartekracht een grote hoeveelheid grond plotseling in beweging komt en langs een helling omlaag beweegt.

 Bijv. modderstroom / aardverschuiving 

Massabeweging

Verwering + zwaartekracht =

 massabeweging

puinhelling

Wanneer een aardverschuiving?

Als de bodem van een helling verzadigd (vol) is met water.

De bodem wordt dan zwaar.

De zwaartekracht trekt de bodem met bovenliggende planten/bomen/huizen/wegen naar beneden.

Door het kappen van bos of als het harder gaat regenen kan een helling extra gevoelig worden voor aardverschuivingen.

sedimenten (=puin) door zwaartekracht langs helling neergelegd = puinhelling

Sedimenten als waaier neergelegd door rivier 

=

puinwaaier

puinhelling of puinwaaier?

puinhelling

Je weet:

Het verschil tussen een puinhelling of puinwaaier.

Je gaat leren:

Je kan de volgende gesteenten de ontstaanswijze uitleggen en indelen in groepen:
basalt, graniet, zandsteen, kalksteen, marmer, leisteen

De gesteentekringloop

De gesteentekringloop

3 hoofdtypen gesteente met hoe ze ontstaan.

stollingsgesteente

lava komt uit de aarde (mid-oceansiche rug), koelt af, stolt en wordt gesteente.

stollingsgesteente

magma stijgt op, koelt af, stolt en wordt gesteente.

sedimentgesteente

los sediment (bijv. zand) wordt als dikke laag neergelegd.

De onderste laag staat door het gewicht onder hoge druk. 

Het sediment wordt samengeperst en komt aan elkaar vast te zitten.

Het vormt een vast sedimentgesteente.

metamorfgesteente

Bestaand gesteente staat onder hoge druk en hoge temperatuur (kan bij plooiingsgebergte, of door hitte bij magma in aardkorst).

Het bestaande gesteente verandert van uiterlijk door de hoge druk en hoge temperatuur.

Stollingsgesteenten

basalt

vulkanisch gesteente

graniet

dieptegesteente

Oceanische korst

Snelle stolling.

Grijs, effen, geen kristallen zichtbaar.

stolt in zuilvorm

continentale korst

langzame stolling

verschillende kleuren, kristallen zichtbaar met blote oog.

sedimentgesteente

zandsteen

kalksteen

Losse sedimenten (zandkorrels/schelpen/klei) worden samengedrukt waardoor ze aan elkaar vast komen te zitten en een vaste gesteentelaag worden.

Laagjes en fossielen zijn kenmerkend.

schalie

Metamorfgesteenten

marmer

leisteen

ontstaat uit kalksteen.

Kalksteen komt onder grote druk en hoge temperatuur waardoor het uiterlijk verandert.

ontstaat uit schalie.

Schalie komt onder grote druk en hoge temperatuur waardoor het uiterlijk verandert.

metamorf gesteente

metamorf gesteente

metamorf gesteente

sedimentgesteente

sedimentgesteente

sedimentgesteente

stollingsgesteente

stollingsgesteente

stollingsgesteente

stollen van magma/lava

druk door zware bovenliggende lagen sediment

hoge druk en hoge temperatuur

basalt

graniet

kalksteen

zandsteen

leisteen

marmer

Wat is de naam van dit
gesteente?

Welk hoofdtype gesteente
is dit?

Er zijn 2 soorten stollings-
gesteente. Welk type is dit?

Wat is de naam van dit
gesteente?

Welk hoofdtype gesteente
is dit?

Leg uit hoe
zandsteen ontstaat (2p)

Wat is de naam van dit
gesteente?

Welk hoofdtype gesteente
heeft dit gesteente?

Welk type stollingsgesteente
is dit?

Neem 1 t/m 4 over uit de tekst en vul het juiste woord in.

Gletsjers in gebergten schuren een stuk steen af, dit afschuren wordt ....1..... genoemd.
Wanneer deze afgebroken stukken steen grover zijn dan klei, maar kleiner zijn dan grind, dan moet je het .....2....... Dit zijn sedimenten die los kunnen worden neergelegd (gesedimenteerd).
Als de laag dikker wordt neemt de druk op de losse sediment toe waardoor ze aan elkaar vast komen te zitten. Er ontstaat dan ......3..... . Het hoofdtype van dit gesteente is .....4.......

In welk type gesteente kan je fossielen vinden?

1. stollingsgesteente
2. sedimentgesteente
3. metamorfgesteente

Leg uit waarom fossielen in de andere 2 gesteentelagen niet gevonden kunnen worden (2p).

Vulkanische eilanden zijn ontstaan door vulkanen. Toch kunnen op vulkanische eilanden fossielen aangetroffen worden.

Leg uit hoe dat kan. (3p)

Koraalriffen bestaan uit kalksteen en zijn
opgebouwd uit de kalkskeletjes.

Tot welke hoofdgroep gesteenten
behoort een koraalrif?

Zandsteen is een sedimentgesteente. Volgens de gesteentekringloop kan sedimentgesteente op verschillende manieren worden omgezet in een het vulkanische gesteente basalt.

Zet de volgende stappen/gesteenten in de juiste volgorde om van zandsteen naar basalt te gaan. Gebruik alle stappen:
basalt – erosie – eruptie – magma – subductie – zandsteen.