Herhaling Hoofdstuk 1 Systeem Aarde

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Herhaling Systeem Aarde

Toetsvoorbereiding

- Aan het eind van elk hoofdstuk: hoofd- en deelvragen. Kun je de vragen beantwoorden?

- Lees de tekst - boek dicht - vertel het verhaal

- Bekijk de afbeeldingen; wie, wat, waar, waarom daar (niet)?

- Pak de atlas erbij

- Oefen (examen)opgaven: alleexamens.nl of aan het eind van elk hoofdstuk

Opbouw van de aarde

Kern

mantel

korst

Alfred Wegener

• Duitse meteoroloog 
• Aanwijzinigen voor bewegende continenten. 

Overeenkomsten tussen fossielen

1

Sporen van ijskappen

2

gesteenten / bergen

3

Alfred Wegener

• Pangea
• continenten waren lichter, zij drijven op iets wat 'vloeibaar' is

zijn theorie staat bekend als:
continental drift

Niemand geloofde Wegener. Waarom niet?

Men wist niet wat de drijvende kracht achter dit verschijnsel zou kunnen zijn. Wat is nou sterk genoeg om hele continenten te laten bewegen? 

Mid Oceanische rug

30 jaar na Wegener's dood           bewijs!

Diepte metingen, bergketens onderwater

Ouderdom van oceanische korst (paleomagnetisme)

3 drijvende krachten achter platentektoniek?

1. convectiestromen
2. ridge-push
3. slab-pull

Door platentektoniek...

Bergen

Vulkanen

Aardbevingen

Divergentie

• uit elkaar
• oceaan = mid-oceanische rug
  nieuwe korst groeit aan
  onderzeese vulkanen (niet explosief)
  lichte aardbevingen
• continent = rift valley 

Convergentie

• naar elkaar toe
• Oceaan + continent = subductie
• Oceaan + oceaan = subductie van
  oudere oceaanische korst
• continent + continent = berg
   

Transform

• langs elkaar heen
•  naast horizontale verschuiving,
  ook horsten en slenken
• aardbevingen

Schildvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt

- Effusieve uitbarsting

- Vulkaan heeft brede basis en
    flauwe hellingen

- Bij hotspots en divergerende
    plaatgrenzen

Spleetvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt 

- Effusieve uitbarsting

- Lava komt uit kilometerslange scheuren naar buiten

Stratovulkaan

Kenmerken:

- Lava is taai-vloeibaar door combi basalt en graniet
- Taaie lava verstopt in de kraterpijp

- Explosieve uitbarstingen 

- Vulkaan is kegel met kleine doorsnede en steile wanden

- Bij subductiezones

Caldeira

Kenmerken:

- Dak van magmakamer stort in door grote explosie

- Kratermeer in diepte die ontstaat

Uitzondering: Hotspots

Hotspot niet aan rand van plaat (bijv. Hawaii hotspot). 

Kenmerken:

- Uit onderste deel mantel komen hete mantelpluimen basaltisch

   materiaal boven (top pluim = hotspot)

- Materiaal brandt dwars door lithosfeer heen

- Mantelpluimen liggen vast in mantel en platen bewegen over hotspots     heen

Aardbevingen

Spanning en wrijving tussen platen

Hypocentrum = plaats waar aardbeving ontstaat

Epicentrum = plaats van aardbeving aan aardoppervlak loodrecht boven hypocentrum

Schaal van Richter

Tsunami's

Gebergtevorming

plooiingsgebergten

breukgebergten (horsten en slenken)

Lesdoel(en) check

• Hoe wordt de ouderdom van de aarde gemeten?
  
• Hoe is de aardbol opgebouwd?
  
• Wat is het actualiteitsbeginsel?
  
• Welke bewijzen zijn er voor het bewegen van de aardplaten?
  
• Waarom bewegen de platen?
  
• Welke drie bewegingen maken de platen?
  
• Welk verband is er tussen de bewegingen van de platen en vulkanisme, aardbevingen en gebergtevorming?
  
• Welke verschijnselen hangen samen met vulkanisme?
  
• Wat zijn de kenmerken van een aardbeving? 

Stralingsbalans

De warmte van de evenaar wordt via wind en water getransporteerd.

Terugblik

Variaties in de stralingsbalans

Breedteligging

Albedo effect

Land en zee

Atmosferische circulatie

ITCZ

De intertropische convergentie zone is het equatoriaal minimum (het lagedrukgebied bij de evenaar). Dit is de plek waar de zon loodrecht op de aarde schijnt. 

Noordoostpassaat

Wind die het hele jaar vanaf de subtropische hogedrukgebieden naar de evenaar waait. 

zuidoostpassaat

Wind die het hele jaar vanaf de subtropische hogedrukgebieden naar de evenaar waait. 

Westenwinden

Westenwinden

Poolwinden

Poolwinden

Evenaar versus ITCZ

Evenaar beweegt niet, is de 0 graden breedte lijn

ITCZ = lage drukgebied, dit beweegt 

1. door de scheve stand van de aardas verandert de breedtegraad waar de zon loodrecht instraalt. 

2. op de plek waar maximale instraling is, wordt de lucht warm, stijgt hij op en dus lage drukgebied

Evenaar = witte lijn

Evenaar = witte lijn

ITCZ = rode lijn

p.88

Paarse pijlen zijn passaten. 

Waaien van H naar L 
 

L = dus eigenlijk ITCZ, 
niet  perse de evenaar. 

Rode pijlen zijn moessons   

Waaien van H naar L, 

maar zodra ze de evenaar oversteken veranderen ze van richting.

Let op de tweede wet van Buys Ballot, 

Noord afwijking rechts

Zuid afwijking links   

Oceanische circulatie

• Naast wind ook zeestromen erantwoordelijk voor verdeling van warmte
• Dezelfde afwijkingen (wet van Buys Ballot 2)

Noordelijk halfrond draait met wijzers van klok mee (rechts)

Zuidelijk halfrond tegen wijzers van klok in (links)

p.89

Systeem van Köppen

• Wereld opgedeeld in klimaatgebieden
• Vijf zones:
  A) Tropisch regenklimaat
  B) droog klimaat
  C) maritiem klimaat
  D) continentaal klimaat
  E) koud klimaat 

p.89

Erosie & Verwering

Erosie: Uit- en afschurende werking van met puin beladen ijs, water en wind (er vindt een verplaatsing plaats)

Verwering: Het afbrokkelen van gesteente onder invloed van temperatuurverschillen, zuren en/of wortels. 
Fysisch/mechanisch en chemisch

Invloed van het klimaat

Toetsvoorbereiding

- Aan het eind van elk hoofdstuk: hoofd- en deelvragen. Kun je de vragen beantwoorden?

- Lees de tekst - boek dicht - vertel het verhaal

- Bekijk de afbeeldingen; wie, wat, waar, waarom daar (niet)?

- Pak de atlas erbij

- Oefen (examen)opgaven: alleexamens.nl of aan het eind van elk hoofdstuk

3 drijvende krachten achter platentektoniek?

1. convectiestromen
2. ridge-push
3. slab-pull