2425 H5.4 Herhaling aarde - endogene processen

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

5.4 Endogene processen

Lesdoelen

• Hoe wordt de ouderdom van de aarde gemeten?
  
• Hoe is de aardbol opgebouwd?
  
• Wat is het actualiteitsbeginsel?
  
• Welke bewijzen zijn er voor het bewegen van de aardplaten?
  
• Waarom bewegen de platen?
  
• Welke drie bewegingen maken de platen?
  
• Welk verband is er tussen de bewegingen van de platen en vulkanisme, aardbevingen en gebergtevorming?
  
• Welke verschijnselen hangen samen met vulkanisme?
  
• Wat zijn de kenmerken van een aardbeving? 

Opbouw van de aarde

Korst

Mantel

Kern

Alfred Wegener

• Duitse meteoroloog 
• Aanwijzinigen voor bewegende continenten. 

Overeenkomsten tussen fossielen

1

Sporen van ijskappen

2

gesteenten / bergen

3

Alfred Wegener

• Pangea
• continenten waren lichter, zij drijven op iets wat 'vloeibaar' is

Zijn theorie staat bekend als:
continental drift

Niemand geloofde Wegener. Waarom niet?

Men wist niet wat de drijvende kracht achter dit verschijnsel zou kunnen zijn. Wat is nou sterk genoeg om hele continenten te laten bewegen? 

Mid Oceanische rug

30 jaar na Wegener's dood           bewijs!

Diepte metingen, bergketens onderwater

Ouderdom van oceanische korst (paleomagnetisme)

3 drijvende krachten achter platentektoniek?

1. ridge-push
   
2. slab-pull
3. convectiestromen

Door platentektoniek...

Bergen

Vulkanen

Aardbevingen

Divergentie

• uit elkaar
• oceaan = mid-oceanische rug
  nieuwe korst groeit aan
  onderzeese vulkanen (effusief)
  lichte aardbevingen
• continent = rift vallei / breukgebergte/                                        horst en slenk

Convergentie

• naar elkaar toe
• Oceaan + continent = subductie/                                  diepzeetrog
• Oceaan + oceaan = subductie van
  oudere oceaanische korst
• continent + continent = berg
   

Transform

• langs elkaar heen
• aardbevingen
  

Schildvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt (mafisch, basalt)

- Effusieve uitbarsting

- Vulkaan heeft brede basis en
    flauwe hellingen

- Bij hotspots en divergerende plaatgrenzen

Spleetvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt (mafisch, basalt)

- Effusieve uitbarsting

- Lava komt uit kilometerslange scheuren naar buiten

Stratovulkaan

Kenmerken:

- Lava is taai-vloeibaar door combi basalt en graniet (felsisch, graniet)
- Taaie lava verstopt in de kraterpijp

- Explosieve uitbarstingen 

- Vulkaan is kegel met kleine doorsnede en steile wanden

- Bij subductiezones

Caldeira

Kenmerken:

- Dak van magmakamer stort in door grote explosie

- Kratermeer in diepte die ontstaat

Uitzondering: Hotspots

Hotspot niet aan rand van plaat (bijv. Hawaii hotspot). 

Kenmerken:

- Uit onderste deel mantel komen hete, basaltische mantelpluimen.Materiaal boven (top pluim = hotspot)

- Materiaal brandt dwars door lithosfeer heen

- Mantelpluimen liggen vast in mantel en platen bewegen over hotspots heen.

Aardbevingen

Spanning en wrijving tussen platen

Hypocentrum = plaats waar aardbeving ontstaat

Epicentrum = plaats van aardbeving aan aardoppervlak loodrecht boven hypocentrum

Schaal van Richter (magnitude) + schaal van Mercalli (intensiteit)

Op welke plekken komen diepe aardbevingen voor?

Bij subductie

Tsunami's

Gebergtevorming

plooiingsgebergten

breukgebergten (horsten en slenken)

Lesdoelen

• Hoe wordt de ouderdom van de aarde gemeten?
  
• Hoe is de aardbol opgebouwd?
  
• Wat is het actualiteitsbeginsel?
  
• Welke bewijzen zijn er voor het bewegen van de aardplaten?
  
• Waarom bewegen de platen?
  
• Welke drie bewegingen maken de platen?
  
• Welk verband is er tussen de bewegingen van de platen en vulkanisme, aardbevingen en gebergtevorming?
  
• Welke verschijnselen hangen samen met vulkanisme?
  
• Wat zijn de kenmerken van een aardbeving?