6.1 Het zintuigstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Waarneming en gedrag

6.1 Het zintuigstelsel

Hoofdstukken

1. Het zintuigstelsel
2. Het oog
3. Gedrag beschrijven`
4. Vorming van gedrag
5. Aangepast gedrag
6. Sociaal gedrag 

LEERDOELEN 6.1 Zintuigen

1. Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.
2. Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.
3. Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven.

Zintuigcellen

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door zintuigcellen

Een zintuigcel zet de prikkel om in een impuls

De adequate prikkel

Zintuigen

• Zintuigen bestaan uit zintuigcellen oftewel receptoren.
  
  
• Gespecialiseerde zenuwcellen die onder invloed van een prikkel neurotransmitters afgeven aan gevoelszenuwcellen.

• Zintuigen reageren op prikkels van buiten en binnen het lichaam: externe en interne prikkels

Zintuigen voor externe prikkels

voorbeelden

gehoorzintuig

gezichtszintuig

drukzintuig

temperatuurzintuig

Zintuigen voor interne prikkels

voorbeelden

osmoreceptor

pH-receptor

pijnzintuig

spierspoeltje

drukzintuig

temperatuurzintuig

Zintuigcellen zijn gevoelig voor hun adequate prikkel

Mechanische receptoren

• Reageren op verschillende vormen van mechanische energie (druk, tast).
  

Mechanische receptoren

Werking:

1. Haartjes op de cel worden in beweging gebracht
2. Deze veroorzaken een impuls door de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel

Bv. receptoren van gehoorzintuigen, evenwichtszintuigen, tastreceptoren, drukreceptoren

Chemische receptoren

• Reageren na binding met moleculen
  
  
• Smaak: opgeloste moleculen
  
  
• Reuk: moleculen uit de lucht

Chemische receptoren

Werking:

1. Chemische stof bindt aan receptoren op het membraan van zintuigcellen
2. Dit veroorzaakt een impuls in de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitters af aan zenuwcellen

Voorbeelden: smaak en reukzintuig

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

Kan ook reageren op chemische
verbindingen bij beschadiging of
ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Het oog wordt uitgebreid behandeld in basisstof 7

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

Adequate prikkel

Een prikkel waar het zintuig gevoelig voor is, heet een adequate prikkel voor dat zintuig.

Voor de gezichtszintuigen is licht de adequate prikkel.

Voor de gehoorzintuigen is geluid de adequate prikkel.

Voor de reukzintuigen is geur de adequate prikkel.

Voor de smaakzintuigen zijn zoet, zout, zuur en bitter adequate prikkels.

Voor de gevoelszintuigen zijn druk, warmte, kou en pijn adequate prikkels.

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische receptoren in de huid voor geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een niet-adequate prikkel

Impulsfrequentie

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel, de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen

Buitenkant oog

Wenkbrauw: beschermt het oog tegen zweet.

Oogleden met wimpers: Beschermen tegen vuil en fel licht.

Traanklieren: Houden het oog vochtig.

Aan de slag

Opdrachten H6.1