12.4 Puzzelen met erfelijkheid deel 1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

12.4 Puzzelen met erfelijkheid

Deel 1

Leerdoelen

1. Je kunt de betekenis van de volgende termen noemen: dihybride kruising, gekoppelde genen, geslachtschromosomen, letaal allel, monohybride kruising, X-chromosoom, Y-chromosoom.

  

2. Je kunt aan de hand van een figuur beredeneren dat er altijd ongeveer evenveel meisjes als jongens geboren worden.

3. Je kunt uitleggen dat een recessief X-chromosomaal gen bij de man altijd tot expressie komt.

4. Je kunt aan de hand van een figuur beschrijven hoe je door stamboomonderzoek de kans op een bepaalde erfelijke eigenschap in een familie kunt bepalen.

Planning

Dit is een lange les. Veel nieuwe begrippen. We doen deze in 2 lessen. Dit is de eerste helft van de lessen.  

In deze les:

• X en Y chromosoom
  
• Letale allelen
  
• Kruisingen met 2 eigenschappen (dyhybride kruisingen)

Geslachtbepaling

Vrouw heeft 2 'X', dus zal altijd 'X' doorgeven aan nageslacht

Man heeft XY, 50% kans dat hij een 'X' chromosoom doorgeeft, 50% kans dat hij een 'Y' chromosoom doorgeeft. 

Vrouwen hebben geen Y chromosoom, het Y chromosoom komt altijd van de vader. 

X  en Y chromosoom

• Y chromosoom is erg klein met weinig genen. 
• Bij mannen komen de genen die op het X chromosoom zitten altijd tot expressie (ze hebben maar één X chromosoom)
• Mannen hebben grotere kans op afwijkingen gelinkt aan het X-chromosoom (bv. kleurenblindheid, hemofilie)

Letale allelen: dominante overerving

2 x hetzelfde allel in het genotype = embryonale dood

Kan dominante of co-dominante overerving zijn. 

Letale allelen: co-dominante overerving

Wel staart: W^z

Geen staart: W^o

Letaal: W^oW^o

Kat zonder staart: W^zW^o

Kat met staart: W^zW^z

Kat dood: W^oW^o

Zelf even oefenen

Zet hier het juiste genotype neer

Zet hier het juiste genotype neer

AA

aa

Aa

Sleep de juiste allelen naar de geslachtcellen. Let hierbij op de kleuren van de vakjes!

AA

Aa

aa

aa

Aa

AA

F1 

X 

A

A

a

a

AA

Aa

Aa

aa

	AB	Ab	aB	ab
AB
Ab
aB
ab

Maak het kruissingschema kloppend

Bij kippen is het allel voor een erwtenkam (E) dominant over dat voor een enkelvoudige kam (e); het allel voor gevederde poten (G) is dominant over dat voor kale poten (g).
Een hen met een erwtenkam en gevederde poten wordt gekruist met een haan met een enkelvoudige kam en kale poten. Onder de directe nakomelingen bevinden zich vier verschillende fenotypen.
Wat was het genotype van de hen?

Hint

1. EEGG
2. EEGg
3. EeGG
4. EeGg

Het genotype van een individu is EeFfGGHh.
Hoeveel combinaties zijn er mogelijk in de geslachtcellen?

1. 2
2. 4
3. 8
4. 16

Jordy en Mariska krijgen samen een zoon. De ouders van Jordy en Mariska zijn de grootouders. Van welke grootouder heeft de baby zeker geen geslachtschromosomen geërfd? Leg je antwoord uit.

Planten met ronde, gele erwten worden gekruist met planten met groene, kantige erwten.
De allelen voor geel (G) en rond (R) zijn dominant en niet gekoppeld. In de F1 komen vier verschillende fenotypen voor. Welk genotype hebben de planten met ronde, gele erwten?

1. GGRR
2. GgRR
3. GgRr
4. GGRr

Bekend is dat bij een plantensoort de bloemkleur bepaald wordt door twee genen A en B die niet op eenzelfde chromosoom liggen.
Als in een plant van één van beide genen een of meer dominante allelen voorkomen, is de bloemkleur rood. Alleen de dubbel homozygoot recessieve planten hebben witte bloemen.

Bij een kruising tussen een plant met rode bloemen en een met witte bloemen ontstaat een F1 die ook bestaat uit planten met rode en planten met witte bloemen en wel in de verhouding rood : wit = 1 : 1

Welke van de onderstaande mogelijkheden geeft het genotype van de ouders weer?

hint

1. AABb x aaBB
2. Aabb x aaBb
3. AaBb x aabb
4. Aabb x aabb

Bij een diersoort komen van twee onafhankelijk overervende genen letale allelen voor: zygoten met het genotype pp en/of qq zijn niet levensvatbaar.

Welk deel van de zygoten zal bij het ouderpaar PpQq x PpQq niet-levensvatbaar zijn?

Hint

1. 1/16 deel
2. 7/16 deel
3. 4/16 deel
4. 8/16 deel

Een plant heeft het genotype QqRr. De betrokken genen zijn niet gekoppeld.

Hoe groot is de kans dat een stuifmeelkorrel van deze plant tegelijkertijd ht allel q en het allel R bevat?e

Hint

0,5 x 0,5 = 0,25

25 %

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Bij bananenvliegjes is het allel Q dominant over het allel q. Het allel R is dominant over het allel r. De genen zijn niet gekoppeld.

Bij welke van onderstaande kruisingen kunnen individuen ontstaan die homozygoot zijn voor beide recessieve allelen?

1. Qqrr x QQrr
2. QqRr x qqRR
3. QqRr x qqRr
4. qqRR x QQrr

In Drosophila vliegjes, is de oogkleur gebonden aan het X chromosoom. Het allel voor rode ogen (X^W) is dominant over het allel voor witte ogen (X^w). Een mannetjes vlieg met rode ogen (X^Wy) en een vrouwtjes vlieg X^Wx^w worden aangepaard. Wat is de kans dat de vrouwelijke nakomelingen witte ogen krijgen?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Bij halsbandparkieten komen verschillende allelen voor kleur voor. De normale groene kleur wordt veroorzaakt door het samen voorkomen van het dominante X-chromosomale allel X(B) en het dominante niet-X-chromosomale allel G.
Als het dominante allel X(B) ontbreekt, ontstaat er een lutino (= gele) parkiet.
Als het dominante allel G ontbreekt, ontstaat er een blauwe parkiet.
Albino parkieten hebben als genotype X(b)X(b) gg of X(b)Y gg.
Bij vogels hebben vrouwtjes de geslachtschromosomen X en Y; mannetjes X en X.
Onder de talrijke nakomelingen van twee lutino parkieten bevinden zich albino parkieten.
Welk deel van deze nakomelingen zal albino zijn?

Hint

1. 1/8
2. 1/4
3. 1/2
4. 3/4

Duchenne spierdistrofie is een X chromosoom gebonden recessieve aandoening die spierzwakte veroorzaakt. Het Allel voor DS wordt weergegeven als X^d en het normale allel als X^D. Geen van beide ouders heeft DS, maar beide zonen vertonen de eigenschaap. Wat zijn de genotypen van de ouders? (het is niet mo

1. X​D​​X​D​​enX​d​​Y
2. X​D​​X​D​​enX​d​​Y
3. X​D​​X​D​​enX​D​​Y
4. X​D​​X​d​​enX​D​​Y

Vandaag geen Quayn!

Schrijf je vragen op.