9.3 Overerving in de familie dl1

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

9.3 Overerving in de familie dl1

Deze les:

- Vragen over huiswerk 9.1 en 9.2?

- Mini D-toets Erfelijkheid: Stambomen en X-chromosomaal

- Uitleg Intermediair, Co-dominant, Multipele allelen en Letale allelen

- Opdrachten 9.3

Doel en begrippen 9.3

Je leert volgens welke wetmatigheden eigenschappen overerven. 

Begrippen: 

Kans, P, F1, F2, combinatietabel, kruisingsschema, monohybride kruising, onvolledige dominantie, intermediair fenotype, multipele allelen, codominant, gekoppeld.

Onvolledige dominant/ 

Intermediair fenotype

Er is geen sprake van een dominant en een recessief allel. De allelen zijn onvolledig dominant. Bij heterozygoten hebben beide allelen invloed op het fenotype, deze is intermediair. 

Notatie, bijv.: BR en BW, waarbij R de ene en W de andere variant van eigenschap B is. Bijvoorbeeld bloemkleur (B) rood (R) en wit (W). Heterozygoten (BRBW) hebben roze bloemen. 

Co-dominant

Er is sprake van twee dominante allelen. Bij heterozygoten komen beiden allelen tot uitdrukking. Er ontstaat geen mengvorm zoals bij een intermediair fenotype. 

Notatie net als bij intermediair, bijv.: B^R en B^W. Heterozygoten hebben rode EN witte bloemen of bloemdelen. 

Oefening Intermediair

Bij leeuwenbekjes zijn er twee allelen voor de bloemkleur: rode bloemen (B^R) en witte bloemen (B^W). Heterozygote planten (B^RB^W) hebben roze bloemen. 

Twee roze bloemen worden gekruist, hoe groot is de kans op witte bloemen?

Multipele allelen

Voor sommige eigenschappen (genen) zijn er meer dan 2 allelen (varianten): multipele allelen.

Er kan dan ook sprake zijn van onvolledige of co-dominantie, bijv. bij twee van de drie allelen, de derde is dan recessief.

Multipele en Co-dominant overerving

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

Belangrijk voorbeeld: bloedgroepen.

Notatie:

IA, IB, i

IA en IB zijn co-dominant

i is recessief

Oefening overerving Bloedgroepen

Een man met bloedgroep A en een vrouw met bloedgroep B hebben een kind hebben met bloedgroep 0. 

Hoe groot is de kans dat een tweede kind eveneens bloedgroep 0 zal hebben?

I A I A	Bloedgroep A
I A i	Bloedgroep A
I B I B	Bloedgroep B
I B i	Bloedgroep B
I A I B	Bloedgroep AB
ii	Bloedgroep nul

De kruising van een plant met rode en een plant met gele bloemen levert planten met oranje bloemen op.

1. Intermediaire overerving
2. Codominante overerving

De kruising van een zwart konijn en een wit konijn levert grijze konijntjes op.

1. Intermediaire overerving
2. Codominante overerving

De kruising van een rododendron met roze bloemen met een plant met witte bloemen levert een plant met deels wit en deels roze bloemen.

1. Intermediaire overerving
2. Codominante overerving

Letale allelen

Soms zijn allelen zo afwijkend dat een individu die twee (recessief) of zelfs maar één (dominant) van deze allelen heeft niet levensvatbaar is.

Dit noem je letale allelen.

Letale = dodelijke.

    Oefening

Bij kanaries is het allel voor een kuif (K) dominant over het allel voor het ontbreken van een kuif (k). Het allel K bevat een letale factor, d.w.z. kanaries met het homozygote genotype KK sterven in een vroeg embryonaal stadium. 

Twee kuifkanaries paren met elkaar. Welke fenotypen verwacht je in de F1 en in welke verhouding?

Twee kuifkanaries paren met elkaar. Welke fenotypen verwacht je in de F1 en in welke verhouding?

Kanaries die homozyogoot dominant zijn (KK), worden niet geboren. 

2/3 Kanaries (Kk) hebben wel een kuif

1/3 Kanaries (kk) hebben geen kuif

Opdrachten (huiswerk)

Maken 9.3 Nectar digitaal opdr. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 (route B)