Literatuurgeschiedenis voorlaatste les

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Het Wilhelmus

Gemaakt ter ere van Willem van Oranje

Inhoud: het lied beschrijft de gedachtegang van Willem van Oranje in de strijd voor onafhankelijkheid. Het lied werd als propaganda gebruikt om een opstand op gang te krijgen waar Willem van Oranje leider van is. Daarom is de tekst vanuit het oogpunt van Willem van Oranje geschreven. Er wordt begonnen met de zin: Wilhelmus van Nassouwe ben ik, van Duitsen bloed. In deze tijd was Duits een synoniem voor Nederlands.
https://www.metronieuws.nl/in-het-nieuws/binnenland/2021/06/betekenis-wilhelmus-nederland/

Literatuurgeschiedenis voorlaatste les

Planning 

1. Herhaling: Arthur- en Karelroman en Marialegende
2. Herhaling: Jacob van Maerlant 
3. Renaissance: Humanisme
4. Renaissance: Emblematiek
5. Renaissance: sonnet
6. Renaissance: ernstig en komisch toneel

Arthur- en Karelroman

Karelroman: verhalen over koning Karel de Grote of een van zijn vazallen (getrouwe van de koning; hoge adellijke of geestelijke)
Arthurroman: verhalen over koning Arthur en zijn ridders

Arthurepiek

- Verhalen over koning Arthur en zijn ridders;
- Romans voldoen aan een aantal vaste elementen: 
1. In het begin worden koning Arthur en zijn verblijfplaats genoemd;
2. Er is sprake van een hofdag (meestal met Pinksteren);
3. De inhoud van het verhaal is een belangrijke periode uit het leven van de hoofdpersoon;
4. De verhaalwereld is sprookjesachtig: de ridders op avontuur beleven avonturen met draken, reuzen of dwergen;
5. De ridder van Arthur trekt erop uit, gaat op queeste (zoektocht).
6. Het verhaal eindigt weer aan het hof van Arthur, de queeste is voltooid en er is feest.

Karelepiek 

1. Koning Karel de Grote of zijn vazallen staan centraal;
2. De Karelepiek slaat terug op het chanson de geste (liederen over heldendaden) --> Verhalende liederen over helden en al dan niet verzonnen gebeurtenissen uit de tijd van Karel de Grote;
3. Bekendste chanson de geste is het Roelandslied (Chanson de Roland) --> Gat over de slag bij Roncevaux in de Pyreneeën, waar de achterhoede van Karels leger een gevoelige nederlaag heeft geleden.

Marialegenden

Marialegenden: teksten geschreven ter ere van Maria

Voorbeeld: Beatrijs
Nadruk in dit verhaal ligt op symboliek...

Getallen 3, 7, 10 en 40.. Wat betekenden ze ook alweer?

Symboliek

Getal 3: het getal 3 wordt in de Bijbel gezien als een teken van God. Als iets drie keer

  gebeurt, weet je zeker dat God je daarmee iets wil zeggen.

  Getal 7: getal van de ‘volheid’: iets is klaar, afgerond. Zo schiep God de wereld in zeven dagen

  en gaf hij zeven kleuren aan de regenboog.

  Getal 10: iets is voltallig; er ontbreekt niets. Denk bijvoorbeeld aan de tien geboden die

 Mozes meekreeg.

  Getal 40: een periode van veertig dagen of jaren betekent in de Bijbel de afsluiting van een

  slechte periode en de voorbereiding op een nieuw begin. 

Jacob van Maerlant

Één van zijn belangrijkste werken: Der nature bloeme
Middelnederlandse bewerking van Jacob van Maerlent --> encyclopedie over alles wat in de natuur te vinden is.

   Gebaseerd op teksten van Thomas van Cantimpré.
Der naturen bloeme is de eerste tekst in dit genre die in het Middelnederlands bewaard is gebleven. 

Renaissance

Renaissance: de wedergeboorte van de klassieke oudheid. Deze periode in de Europese geschiedenis heeft de volgende belangrijke kenmerken:

1. Een sterke oriëntatie op de klassieke oudheid. De ‘renaissancisten’ vonden dat de tijd waarin zij leefden een wedergeboorte was, na de duistere middeleeuwen. De middeleeuwen werden gezien als een periode tussen de klassieke oudheid en de huidige tijd.

2. Een focus op het ‘aardse’ leven en de mens als individueel en uniek wezen (antropocentrisch wereldbeeld).  Tegelijk verdween God (theocentrisch wereldbeeld), religie en het leven na de dood meer naar de achtergrond.

3. Kennis en brede ontwikkeling werden belangrijk. 

Humanist - Erasmus

Zijn bekendste werk: Lof der Zotheid
"Lof der Zotheid" is een satirisch werk van Erasmus dat menselijke zwakheden, kerkelijke corruptie en maatschappelijke misstanden bekritiseert.

"Vrouwe Dwaasheid" spreekt de mensen toe

Opdracht 19

Emblematiek

-Emblematiek, ontstaan in Italië --> chique, hoogstaand genre, actief genre (soort raadsel)
-Embleem had een drieledige vorm: motto (opschrift), pictura (afbeelding) en subscriptio (bijschrift of uitleg).
Embleem --> uitbeelding van een algemene waarheid of les --> wijze les.
Bijschrift / uitleg verleende aan motto en afbeelding een diepere betekenis. Uitdagend voor publiek om de relatie tussen motto en picture te ontraadselen, voordat de uitleg gelezen werd.


Typisch renaissance vanwege de wijze les en het actieve lezen
Motto vaak in het Latijn en de pictura is een afbeelding gebaseerd op klassieke mythologie

Voorbeeld embleem

P.C. Hooft

Bekende renaissancedichter: P.C. Hooft --> Hoofd der Nederlandse poëten
- op zijn negentiende al twee werken uit de oudheid verwerkt als tragedie!
- Eveneens bekend door zijn emblematiek, poëzie en liederen.
- Geweldig in beeldspraak, metrum en rijm en hij combineerde concrete voorbeelden met diepere gedachten.
-Hooft was vaak verliefd en alle gevoelens tussen wanhoop en geluk zijn bij hem te vinden!
- P.C. Hooft eveneens bekend om zijn sonnet: dichtvorm met specifieke kenmerken: veertien regels, meestal opgebouwd uit twee strofen (octaaf en sextet) met daartussen een volta (ommekeer).

Gedicht opdracht 20

Didactische verhalen

Jacob Cats --> Houwelick --> rechten, taken en plichten van huwelijkspartners

Liederen en liedboeken

Al in de 16e en 17e eeuw was muziek overal!
Tienduizenden liedjes zijn bewaard gebleven.

Bealngrijk: Grood Lied-boeck van G.A. Bredero: ondergebracht in drie verschillende afdelingen: Boertig (komische liederen), Amoreus (liefdesliederen) en Aandachtig (religieuze liederen).

Vaak staat de melodie bij het lied vermeld. 
Vaak contrafacturen: nieuwe teksten gemaakt op bestaande melodieën.

Ernstig en komisch toneel

Toneelontwikkelingen in de Republiek met name in Amsterdam.
Drie fasen:
1. Begin 17e eeuw: Twee Rederijkerskamers: - De Eglentier en Het Wit Lavendel
2. 1617: Oprichting Nederduytsche Academie --> klassieken opgevoerd in volkstaal
3. 1637: bouw van de Amsterdamse Schouwburg

Ontwikkelingen in toneel

Fase 1: Bredero en Hooft lid van de Eglentier 
Fase 2: Nederduytsche Academie: volkstaal --> Bredero en Hooft zagen kansen
Fase 3: Openingsstuk Ghysbreght van Aemstel van Joost van den Vondel

Ontwikkelingen in toneel

Voorheen: duidelijke lessen in monoloogvorm, renaissance: nadruk op tonen van bepaald gedrag.

Functie als spiegel! --> hebzucht, wellust,  hartstochten, driften...

Toneel had daarnaast een stedelijke (opbrengst) en opiniërende functie (meningen verspreiden / opvoeden).

Ernstig toneel

- Treurspel en tragedie
Vijf bedrijven
Ondergang van hooggeplaatste figuren
Verheven taalgebruik
Onderwerp ontleend aan de Oudheid (geschiedenis of bijbel)

Twee soorten: retorisch-didactische tragedie en Aristotelische tragedie

Tragedie

Retorisch-didactische tragedie: morele les wordt vooral talig overgebracht op het publiek.

Aristotelische tragedie!!: hoofdpersoon wordt geconfronteerd met een sterk innerlijk conflict, staat voor een dilemma, moet kiezen en maakt de naar de catstrofe (ondergang) leidende verkeerde keuze.... 
Kern van de Aristotelische tragedie: moment van inzicht na de beslissende wending of lotswisseling: de peripeteia
Belangrijke persoon binnen de treurspelen: Joost van den Vondel

Komisch toneel 

Voor het publiek herkenbare typen en ondeugden (zoals bedrog, overspel) werden bespot. 

Moraliserend en didactisch doel! 
Extra herkenbaar door het laten afspelen in het dagelijks leven.
Doel: onder het lachen de waarheid vertellen

Komedie of klucht 

Komedie: vijf bedrijven, langer dan een klucht, minder platvloers, happy end, bijvoorbeeld In Spaanschen Brabander van Bredero

Klucht: vaste voorspelbare figuren die onbeschaafd waren en ongewenst gedrag vertoonden: stereotypes!, vaste thematiek als bedrog of overspel, kluchtpersonages raakten door eigen hartstochten of door list en bedrog van anderen het spoor bijster. Bijvoorbeeld Klucht van de Koe van Bredero