2A 2.1 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Startopdracht

Schrijf in je schrift:

1. Welke voedingsmiddelen jij vandaag gegeten hebt.

2. Weet je ook welke voedingsstoffen daarin zitten? Noteer dat dan ook. 

1. Loop rustig het lokaal binnen en praat zachtjes
2. Ga zitten op je stoel
3. Oortjes doe je uit
4. Je jas hang je over je stoel
5. Pak je boek, schrift + pen
6. Maak de startopdracht alleen en in stilte. 
   

Programma

• Start thema voeding en vertering
• Leerdoelen
• Uitleg basisstof 1 --> Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
• Opdrachten maken
• Afsluiting --> leerdoelen checken
  

Voeding en vertering

2.1 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
2.2 Het verteringsstelsel
2.3 De organen voor vertering
2.4 Gezonde voeding
2.5 Voedselbederf
2.6 Voeding/vertering bij zoogdieren

2.7 Nadenken over eten

2.8 Productinformatie

Leerdoelen 2.1

• Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezel in voedingsmiddelen noemen
• Je kunt zes groepen voedingsstoffen noemen met hun functies en kenmerken
• Je kunt essentiele en niet essentiele voedingsstoffen onderscheiden

Voedingsstof & voedingsmiddel

Voedingsmiddel: alles wat je eet en drinkt.

Voedingsstoffen: de bruikbare bestanddelen uit voedingsmiddelen.

Je lichaam heeft voedingsstoffen nodig om zichzelf in leven te kunnen houden.

Voedingsstoffen

Energierijke stoffen (brandstoffen):

Vetten en koolhydraten 

(suikers, zetmeel). Eiwitten kan je ook verbranden.

Bouwstoffen:

vooral water, mineralen, eiwitten

Beschermende stoffen:

vitaminen en mineralen

Als je teveel koolhydraten en vetten eet --> opgeslagen als reservestof

Beschermende stoffen helpen ziekten te voorkomen

Koolhydraten

Voorbeelden:

• Glucose 
• Zetmeel
• Glycogeen

 Vooral brandstof.

Teveel koolhydraten?

 --> dan opgeslagen als reservestof. Kan ook  gebruikt worden als bouwstof.

Verbranding van glucose:

Welke orgaanstelsels spelen een rol bij verbranding?

wordt ver-voerd naar de cellen

daardoor kun je bewegen

ademhalingsstelsel: inademen

ademhalingsstelsel: uitademen

spierstelsel

verteringsstelsel

uitscheidingsstelsel

bloedvatenstelsel

Teveel glucose in het bloed

Start

Te weinig glucose in het bloed

Start

Insuline

• Teveel glucose in je bloed        --> insuline wordt gemaakt door de alvleesklier

• Glucose-gehalte gaat omlaag.
• Glucose wordt in de vorm van glycogeen opgeslagen in de lever en spieren. 

Glucagon

• Als je te weinig glucose in je bloed hebt wordt het hormoon glucagon door de alvleesklier afgegeven --> zorgt ervoor dat glycogeen uit de lever en de spieren wordt omgezet in glucose --> de hoeveelheid suiker (glucose) in je bloed wordt hoger.

          

Glucosegehalte stijgt:
- Veel glucose in je bloed na een maaltijd
- Alvleesklier produceert insuline
- Insuline zorgt voor de opslag van glucose: glucose wordt omgezet in glycogeen
- Glycogeen wordt opgeslagen in de lever en spieren

- Glucosegehalte in het bloed daalt.

Glucose gehalte daalt:
- Weinig glucose in het bloed
- Alvleesklier maakt het hormoon glucagon aan
- Glucagon zet glycogeen weer om in glucose
- De glucose wordt afgegeven aan het bloed
- Glucosegehalte in het bloed stijgt

Eiwitten

Nodig voor bijvoorbeeld:

• Vorming cytoplasma
• Opbouw spieren

Teveel eiwitten?

 --> dan brandstof 

of opgeslagen als reservestof.

Vetten

 Vooral brandstof.

Teveel vetten?

 --> dan opgeslagen als reservestof. Kan ook gebruikt worden als bouwstof

Vetten

• Verzadigde vetten - dierlijke vetten (Vlees, eieren, melkproducten)

• Onverzadigd - plantaardige vetten (noten, zaden)

Verzadigd = Verkeerd

Onverzadigd = Oké

Leveren energie en vit. A, D, E

Water

• Water is een belangrijkste bouwstof voor het lichaam
• Lichaam volwassenen bestaat voor ongeveer 60% uit water.
• Nodig voor vervoer van stoffen
• Veel water in bloed en cytoplasma  

Vitaminen en mineralen (zouten)

Voorbeeld van mineralen:

calcium (kalk), fluoride, ijzer, natrium, kalium, 

magnesium

Voorbeeld van vitaminen:

A, B, C, E, K en D 

Bouwstoffen en beschermende stoffen.

Van te weinig of juist teveel vitaminen binnenkrijgen kan je ziek worden.

Vitamine A --> voor opbouw van je huid en om goed te kunnen zien

Vitamine D --> voor het vastleggen van kalk in je botten. Wordt aangemaakt in je huid o.i.v. (onder invloed van) zonlicht.

Kalk is een bouwstof --> bouw botten

Minaralen zijn ook beschermende stoffen om je gezond te houden. 

Voedingsvezels

• Geen voedingsstof 
• Stimuleert de darmen
• Voorkomt obstipatie (verstopping)
• Zit in de celwand van planten,                                         dus in plantaardige voedingsmiddelen

• Zorgen voor een verzadigd gevoel
• Voedingsvezels worden zelf niet verteerd

Voedingsvezels (= geen voedingsstof!)

(niet) Essentiële voedingsstoffen

Essentiële voedingsstoffen: 

Voedingsstoffen die het lichaam niet zelf kan maken. Bijvoorbeeld:

• Vitamine C
• Bepaalde bouwstenen van eiwitten --> aminozuren
• Sommige bouwstenen van vetten --> bepaalde onverzadigde vetten zoals linolzuur 

Niet essentiële voedingsstoffen: 

Voedingsstoffen die het lichaam zelf kan maken. Bijvoorbeeld: 

• Bepaalde aminozuren en de meeste vetten.  

Huiswerk

Lezen 2.1

Maken opdracht 1 t/m 3 en 5 t/m 9 

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist Uitlegvideo (havo)

Oefenen voedingsstoffen en functies

Leerdoelen 2.1

• Je kunt de functies en kenmerken van voedingsstoffen en voedingsvezels in voedingsmiddelen noemen
• Je kunt essentiële en niet essentiële voedingsstoffen onderscheiden

Zet de voedingsmiddelen bij de juiste voedingsstoffen.

Brandstoffen

koolhydraten en vetten

Bouwstoffen

eiwitten en water

Beschermstoffen

vitaminen en mineralen

Vul de tabel over twee voedingsstoffen in door aan te geven wat voor soorten voedingsstoffen ze zijn

Voedingsstoffen	Brandstof	Bouwstof	Reserve stof	Beschermende stof
Koolhydraten
Mineralen

Ja

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

Ja

Nee