S19 - Hulptekens: trema, koppelteken, apostrof

• nederlands
• Secundair onderwijs

Wat hebben de volgende woorden gemeen?

vakantie-eiland, milieu-incident, geëvacueerd, hygiënische, olie-industrie, baby'tje, alinea's?

Wat gebeurt er met deze woorden als je de hulptekens weglaat?

Waarom staat er geen hulpteken bij radioactief of milieuadvies?

Doelen

Je kunt ...

1. het gebruik van hulptekens achterhalen.
2. het trema, het koppelteken en de apostrof op de correcte manier gebruiken.

Pretest

Test je kennis in de Bookwidget.

--> I-route

--> Z-route

Samenstelling vs. afleiding

Is dit een samenstelling of afleiding?
vakantie-eiland

1. samenstelling
2. afleiding

Samenstelling of afleiding?
geëvacueerd

1. samenstelling
2. afleiding

Theorie

Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee of meer delen die beide ook zelfstandig kunnen voorkomen (bv. keukentafel = keuken en tafel).

Een afleiding is een woord dat bestaat uit een grondwoord en een of meer voor- of achtervoegsels (bv. onschuldig).
Het grondwoord = het deel van de afleiding dat ook als afzonderlijk woord bestaat (= schuld). De voor- en achtervoegsels zijn de delen die niet als afzonderlijk woord bestaan (on- & -ig).

Samenstelling of afleiding?
industriëlen

1. samenstelling
2. afleiding

Samenstelling of afleiding?
gsm-toestel

1. samenstelling
2. afleiding

Andere hulptekens afhankelijk van samenstelling OF afleiding

Deze woorden kwamen voor in de vorige quizvragen:

• vakantie-eiland
• geëvacueerd
• industriëlen
• gsm-toestel

--> Wat valt je op?

Welk hulpteken gebruik je in een samenstelling als de klinkers botsen?

1. trema
2. koppelteken

Welk woordteken gebruik je in een afleiding als de klinkers botsen?

1. trema
2. koppelteken

Welke spelling is correct?
de fiets van Louis

bezitsvorm die eindigt op sisklank krijgt apostrof

(s, z, x)

1. Louis' fiets
2. Louis's fiets
3. Louis fiets
4. Louiss fiets

Trema

Als je het woord verkeerd kunt uitspreken, dan gebruik je een trema.

geëist, beïnvloed, poëzie, zeeën, coördinatie, financiën

In cijfers en getallen gebruik je een trema.

tweeënvijftig, drieëntachtig

Latijnse en Franse woorden die eindigen op -ei, -eus, -eum, en -ien krijgen geen trema, bv. museum, opticien, petroleum

Welke spelling is correct?

geen trema bij i+ig of i+ing

1. draaiïng
2. draaiing
3. draaing
4. draaïing

Welke twee woorden zijn correct?

geen trema bij i+ee wel bij hun afleiding

 - achtig bij leesverwarring

1. financieel
2. financiele
3. zebra-achtig
4. zebraächtig

Welke spelling is correct?

Klemtoon op laatste ie:  + ën

1. knieen
2. knien
3. knieën
4. kniën

Welke spelling is correct?

klemtoon niet op laatste ie: +¨n

1. porien
2. poriën
3. porieën
4. porieen

Koppelteken

• Bij een klinkerbotsing: na-apen, chocolade-ijs
• Met cijfers, letters en symbolen: 2-delig, $-teken, ABC-formule, A4-blad
• Met een afkorting: kleuren-tv (niet bij kleurentelevisie!), gsm-mast
• Met de voorvoegsels niet-, non-, bijna-, oud- en ex-: niet-roker, bijna-verkozen, non-fictie, oud-burgemeester, ex-gemeenteraadslid
• Met Sint of St.: Sint-Michiels, St-Niklaas
• Bij aardrijkskundige namen: Oost-Vlaanderen, Zuid-Amerika
• Om herhaling van woorddelen te vermijden: voor- en nadelen

Welke spelling is correct?

pro, anti, semi, pseudo, privé en vice

= meestal geen koppelteken

1. probiotica
2. antibiotica
3. semiautomatisch
4. pseudoklassiek

pro, anti, semi, pseudo, privé en vice krijgen wel een koppelteken als...

... het rechterdeel met een hoofdletter begint of als er leesverwarring ontstaat.

anti-Amerikaans 

vice-eersteminister

Apostrof

• Bij het meervoud of bezitsvorm van zelfstandige naamwoorden die eindigen op een lange, enkele klinker: alinea's, baby's, Anna's leven
• Bij woorden waarbij letters weggelaten worden: zo'n, 's ochtends, 't Kan 
• Bij bezitsvormen die op een sisklank eindigen:  Jos' geboorte, Felix' broer
• Bij verkleinwoorden van zelfstandig naamwoorden die op medeklinker + -y eindigen: baby'tje, lolly'tje
• Bij afleidingen van woorden met afkortingen, cijfers en symbolen: pc'tje, tv'tje, 50'er, CD&V'er

Waarom wordt hier een apostrof geschreven?
's morgens, m'n cola, zo'n

Welke spelling is correct?

apostrof bij meervoud op 's

als woord eindigt op a, o, i, u, y

Ook voor de bezitsvorm

1. taxis
2. taxi's

Welk woorden zijn correct gespeld?

1. baby-olifant
2. babyolifant
3. tweeënvijftig
4. tweënvijftig

Welke woorden zijn correct gespeld?

1. warm-waterbronnen
2. warmwaterbronnen
3. zon en feestdagen
4. zon - en feestdagen

Welke woorden zijn correct gespeld?

1. ruïnes
2. ruiines
3. zeeëgels
4. zee-egels

Welke woorden zijn correct gespeld?

1. exlief
2. ex-lief
3. bacterieën
4. bacteriën

Oefenen maar!

Digitale Methode

Basis 1 + 2

Uitbreiding 1 + 2

Heb je de leerstof begrepen?

😒🙁😐🙂😃