5.4 De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.5 De Nederlandse opstand

Kenmerkend aspect

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat 

Leerdoelen

Wat waren de oorzaken voor de Nederlandse opstand?

Hoe werd de opstand een oorlog?

Hoe werd Nederland onafhankelijk? 

Schrijf zoveel mogelijk kenmerken van staatsvorming en centralisatie op

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• Rond 1500 heersden de Habsburgers

Centralisatie

Inquisitie

Karel V

1500-1558

• Karel van Habsburg erft het bestuur over de Nederlandse gewesten (1506), Spanje (1516) en het Rooms-Duitse Rijk (1519)
• Huwelijken, veroveringen en erfenissen
• Heer van de Nederlanden 17 gewesten

Heer van de Nederlanden

• Karel V  benoemt elk gewest een plaatsvervanger: de stadhouder
• De gewesten vergaderden samen in de Staten-Generaal (algemene vergadering)
• ambtenaren, centrale belasttingen, ketterij vervolgen. 

Filips II volgt zijn vader op

• Karel is erg teleurgesteld over de Reformatie 
• Als oude man treedt hij af en zijn zoon Filips II volgt hem op 
• Filips II madrid, Margaretha van Parma Landvoogdes.
• Meer centralisatie, meer kettervervolgingen

De spanningen nemen toe...

• .Onvrede In Nederlanden over:
• - Religie
• - Centralisatie
• - Honger (1566 = hongerjaar)
• In 1566 bood een groep edelen een smeekschrift aan Margaretha van Parma 
• Margaretha gaf toe: geen protestanten vervolgingen meer voorlopig

De Beeldenstorm 1566

• protestantse predikanten hagenpreken in Nederlanden
  
• Na een oproep in zo'n hagenpreek, om de beelden in de kerken te verwijderen, worden honderden kerken vernield en geplunderd.

Filips is woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal Alva
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.
• Terreur door Alva, Willem van Oranje verzet zich maar veel steden of gebieden durven zich niet aan te sluiten bij Willem van Oranje en de watergeuzen. 

Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Succes voor de opstandelingen 1572-1579

• In 1572 probeert Willem van Oranje opnieuw de legers van Alva aan te vallen.
• Hoewel het niet helemaal volgens plan verloopt, is er succes:
• Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
• Vanaf dat moment durven meer steden voor de Prins van Oranje te kiezen, en hem ook (met geld) te steunen

Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Burgeroorlog

• De eerste jaren van de Opstand waren er niet alleen gevechten tussen de Nederlanders en Spanjaarden.
• Het was ook een burgeroorlog: een oorlog tussen protestantse- en katholieke Nederlanders.
• Zo was Amsterdam tot 1578 aanhanger van Filips II!

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Dit schilderij laat het beleg van Haarlem zien. Op de voorgrond zie je een zeeslag tussen schepen in het Haarlemmermeer. Hier is tegenwoordig luchthaven Schiphol.

Als je goed kijkt, dan zie je schepen van de opstandelingen vechten tegen schepen van... Amsterdam! De stad Amsterdam was tot 1578 aanhanger van Filips II. Nederlanders vochten dus ook tegen Nederlanders! Dit noem je een burgeroorlog.

Klik hier

De Spaanse furie

Spaanse geld is op 

Alleen verder 1579-1588

• Door de Spaanse furie in 1576 sluiten de 17 gewesten een verdrag -de Pacificatie van Gent
• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden  samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering

Oorlog en vrede

1588-1648

• 1648 Vrede van Munster (erkenning van de republiek)

Aantekening 5.4

Fase 3 vorming Republiek

1578 Hertog van Parma Landvoogd.

1579 Unie van Atrecht

1579 Unie van Utrecht

1581 Plakkaat van Verlatinghe (Parma verovert veel steden)

1584 Willem van Oranje vermoord.

1588 Armada 

1588 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Fase 4 'de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden' 

* Maurits van Oranje 

1609-1621 Twaalfjarig bestand

1648 erkenning Republiek door Spanje (vrede van Münster) 

Kenmerkend aspect

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat 

Karel V probeerde de Nederlanden te centraliseren dmv raad van State, Staten-Generaal etc. Onder Filips II komt verzet olv Willem van Oranje tegen centralisatie en vervolging protestanten. Hertog van Alva vermoordt vele edelen → Nederlandse opstand (1568). Filips komt in geldnood → Spaanse furie door Europa. Zuidelijke gewesten horen bij Spanje. Noordelijke gewesten vrede ( Unie van Utrecht ) en daarna Plakkaat van Verlatinghe (1581): onafhankelijkheid. 1588: ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden . 1648: NL erkent als Republiek.