De Nederlandse Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Tijdvak 5: Tijd van ontdekkers en hervormers 1500-1600 

Kenmerkend aspect: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat.

Let op! In deze opstand komen ook meerdere ontwikkelingen samen, zoals soms aangegeven staat in de LessonUp dmv kenmerkende aspecten.

De zeventien verenigde Nederlanden

Het huidige Nederland bestond toen niet. 

-> Er is een gebied dat bestaat uit 17 gewesten en deze gewesten zijn zeer zelfstandig.

De gewesten hebben: 

- een eigen bestuur (de Staten) door: lage adel, bisschoppen, en/of burgers

- eigen wetten

- eigen belastingen

- (eigen cultuur - humanistisch/protestant)

KA: het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe

wetenschappelijke belangstelling 

- werken samen in de Staten Generaal

Wel vallen ze onder de Habsburgers (Karel V en later Filips II)

De Habsburgse bezittingen in Europa

De Habsburgse bezittingen in de wereld

Karel V (tot 1555)

Filips II (vanaf 1555)

Centralisatiepolitiek van de Habsburgers

(Kenmerkend Aspect: het begin van staatsvorming en centralisatie 4.3)

1. Karel V installeert een landsvoogd (Margaretha van Parma) in Brussel om in zijn naam de Nederlandse gewesten te besturen tijdens zijn afwezigheid.

2. Karel V benoemt voor enkele gewesten stadhouders om de landvoogd te helpen bij het bestuur. (Zoals Willem van Oranje - stadhouder van drie gewesten: Holland, Utrecht en Zeeland)

3. Karel V benoemt ambtenaren, die vanwege hun salaris trouw zijn aan de vorst

4. Karel V bestrijdt het protestantse geloof met de Inquisitie (kerkelijke rechtbanken) 

KA: de protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had

5. Karel heft belastingen voor zijn vele oorlogen

Dit gaat allemaal ten koste van de zelfstandigheid van de gewesten. 

Filips II zet deze politiek door en pakt het nog strenger aan!

Smeekschrift der edelen

1566

De Nederlandse edelen vragen de landvoogdes Margareta van Parma o.a. om de vervolging van de protestanten te matigen.

Lagere adel - neerbuigend door de hovelingen van Margareta - geuzen genoemd (zwervers) - Dit wordt later hun strijdnaam.

Deze watergeuzen zijn vaak gevlucht doordat ze protestants zijn.

Hagepreken

Omdat eigen kerken voor protestanten verboden waren werden, de diensten in de openlucht (in weilanden tussen de heggen - hagen) gehouden

De Beeldenstorm 1566 - Protestanten vernielen de kerk

Hertog van Alva

Filips II is woedend door de beeldenstorm (de aanleiding) en stuurt Alva

De hertog van Alva:

- vermoordt Nederlandse hoge edelen (stadhouders)

- vermoordt protestanten

- verhoogt de belastingen

Protestanten vluchten - sommigen het water op (watergeuzen). Willem van Oranje vlucht naar Duitsland

Aan de slag

Maak vragen 1 tot en met 4 van 5.4

Willem van Oranje sprokkelt een leger (huurlingen) bij elkaar. Probeert terug te vechten. Begin Opstand (1568).

De watergeuzen veroveren Den Briel (1572) - eerste succesje - Nederlandse steden (Haarlem, Leiden, Alkmaar) verklaren zich met hen te zijn.

De Spaanse furie (1576)

Het geld van Filips II was op door de vele oorlogen (vooral ook die tegen de Ottomanen)

Spaanse soldaten krijgen geen salaris en kwamen in opstand (muiten). Ze vermoordden vele Antwerpenaren.

Pacificatie van Gent (1576): de 17 gewesten verenigen zich en keren zich tegen Filips II

->Spaanse troepen moeten  de Nederlanden verlaten

-> Willem van Oranje wordt regeringsleider.

-> Maar er wordt niks overgesproken over godsdienst

De zuidelijke gewesten verenigingen zich en sluiten zich aan bij Spanje (Katholiek)

-> Unie van Atrecht (1579)

De noordelijke gewesten verenigen zich en keren zich tegen Spanje (Calvinistisch)

-> Unie van Utrecht (1579)

Plakkaat van Verlatinge (1581)

(onafhankelijkheidsverklaring)

Wanneer Filips II Willem van Oranje vogelvrij (iedereen wordt aangemoedigd om hem te doden) verklaard wordt, wordt Filips II niet meer erkent als vorst.

Filips weet nog de hertog van Parma te sturen die het zuiden veroverd en hij bouwt nog een enorme vloot (de onoverwinnelijke Armada) om Engeland te veroveren,  maar voor de Nederlanden maakt het niet meer uit. Zij vormen een Republiek. (Een land zonder koning! Sinds de Romeinen niet meer voorgekomen!)  KA: Renaissance

"...men verclaert den Coninck van Spaegnnien vervallen..." 

'De Republiek'

In 1588 besloten de gewesten hun eigen soeverein (de hoogste macht) te worden

-> Ze vormden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, of kortweg: de Republiek

1648 - Vrede van Munster (Einde tachtigjarige oorlog)

Aan de slag

Maak vragen 5, 13 en 14 van 5.4