VEI 3.5 Variatie in genotypen M3 2024

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

3.5   Variatie in genotypen

Erfelijkheid

Vandaag

• Welkom allemaal! 
• Wat kun je al?  Oefenopgaven maken. Papier en pen
• Uitleg 3.5 Variatie in genotype
• Huiswerk maken

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart want die komt het vaakst voor.
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden
4. Ja, want 3 heeft een ander fenotype

Twee witte Leghorns worden met elkaar gekruist.

De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer.

Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

Bij mensen is het gen voor rechtshandigheid (R) dominant over het gen voor linkshandigheid (r). In de afbeelding hieronder is een stamboom van mensen weergegeven.
Bekijk de stamboom over en noteer bij elk persoon uit de stamboom het genotype.
1 = .. (t/m 7)

Leerdoelen bij Thema 3 Erfelijkheid

Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Je kunt een kruisingsschema opstellen.

Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.

Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven. (SE)

Je kunt beschrijven dat katten informatie over de vachtkleur doorgeven via de geslachtschromosomen.

Je kunt methoden beschrijven om organismen te klonen en uitleggen wat de functie van klonen is.

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.
• Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Begrippen bij 3.5 Variatie in genotypen

mutagene invloeden    Invloed uit de omgeving die de kans op                                                      een mutatie vergroot.

mutant                                Individu met een gemuteerd allel in het                                                     fenotype.

mutatie                               Plotselinge verandering van het DNA.

variatie in genotypen  Verschillen in de erfelijke informatie van                                                   organismen binnen een soort.

Wat is een "soort" in biologie?

Schaap en geit

Vruchtbaar?

Deze nieuwe dieren kunnen samen geen nakomelingen krijgen, ze zijn dus onvruchtbaar!

Soort

Dieren/planten horen bij dezelfde soort als ze samen vruchtbare nakomelingen kunnen krijgen!

Een nieuwe soort?

Je lichaam bestaat uit cellen

Iedere cel 46 chromosomen behalve...

Celdeling lichaamscellen = mitose                                    Celdeling om geslachtscellen te krijgen = meiose

Bij de vorming van geslachtscellen ontstaat variatie in genotypen

omdat er in de zaadcellen en eicellen verschillende allelen zullen zitten voor een eigenschap 

Ontstaan van nieuw genotype

Variatie in genotypen

Geslachtelijke voortplanting

stuifmeelkorrel

De stuifmeelkorrel is de zadcel van de plant.

eicel

• Bij geslachtelijke voortplanting zijn altijd 2 geslachtscellen betrokken. 
• Dus er ontstaan altijd nieuwe genotypen!!!!
• Zowel bij dieren als planten!!!

Ongeslachtelijke voortplanting

• Geen zaadcel en eicel 
• Een deel van een plant groeit uit tot   een nieuwe plant.
• Exact hetzelfde genotype!
• Bijvoorbeeld: knollen (aardappel),   bollen (ui), stekken, uitlopers   (aardbei)

Mutagene invloeden 

Mutatie

Een voorbeeld van een mutatie bij mensen is kanker. 

De mutagene invloeden zijn:

• UV straling
• Asbest
• Sigarettenrook

Mutaties

foutjes in de celdeling

door mutagene invloeden

Albino

kanker

Mutatie

Een voorbeeld van een mutatie bij mensen is kanker. 

De mutagene invloeden zijn:

• UV straling
• Asbest
• Sigarettenrook

Mutatie

Mutatie meestal weinig invloed in enkele lichaamscel

Mutatie groter gevolg in geslachtscel.

Uitzaaiing (metastase)

Aan de slag...

3.5     Variatie in genotypen

Opdracht 1 t/m 8