Leerpad 1 'Delfstoffen'

• Mens en wereld
• HBO
• Studiejaar 2

Leerpad 1 - Delfstoffen

PV2VMW Vakoverzicht Mens en wereld

'Een koffer vol Nederland'

Pabo Hogeschool Leiden

De leerpaden zijn ook heel geschikt als voorbereiding voor de voortgangstoets.

Inhoud leerpad

• opening:  tropisch Pekela en Ameland???
• leerdoelen
• ontstaan van de aarde
• delfstoffen en de geografische vierslag 
  
• delfstoffen en beeldvormers  in de les

Hebben er ooit palmbomen in Oude Pekela gestaan?
(zie kaartje)

1. Ja
2. Nee

Amazone langs Ameland?

1. Ja
2. Nee

Palmbomen?

Door de platentectoniek verschuift Nederland continue.

300 miljoen jaar geleden lag NL ter hoogte van de evenaar.

Ook toen was er rond de evenaar tropisch regenwoud en groeiden daar dus palmen.

De Noordelijke 'Amazone'

300 miljoen jaar geleden stroomde er een rivier vanuit het noorden van Scandinavië via de Baltische staten naar wat nu Groot Brittanië is.

Deze rivier noemen we de Eridanos, hetgeen 'noordelijke rivier' betekent.

Deze rivier was 2700 km lang en transporteerde veel zand en grind dat nu in het noorden van Nederland te vinden is. 

Leerdoelen

Je kunt aan het einde van deze thuisles …

Kennis

• verschillende soorten delfstoffen onderscheiden en verklaren hoe deze ontstaan zijn
  

Didactiek

• uitleggen wat de kracht is van geografische beeldvormers, specifiek schematische tekeningen en metaforen bij processen die lang geleden hebben plaatsgevonden
  
• via de geografische vierslag het ontstaan van steenkool zelf uitleggen en een voorbeeld geven van een activiteit voor de basisschool.
  

Hoe oud is de aarde?

Hoe oud is de aarde?

van oerknal ...

• 13,5 miljard jaar geleden: materie, energie, tijd en ruimte ontstaan in Oerknal (natuurkunde)
  
• in de 300.000 jaar daarna: materie en energie klontert samen tot complexe structuren = atomen en moleculen (= scheikunde)
  
• 13,4 miljard jaar geleden: sterren ontstaan

... naar aarde

• 4,6 miljard jaar geleden: aarde ontstaat
  
• 3,8 miljard jaar geleden: moleculen op planeet aarde vormen zich tot organismen (=biologie)
  

Zijn de mensen en dino's elkaar in levende lijve tegengekomen?

1. Ja
2. Nee
3. Een deel van de tijd dat dino's nog niet uitgestorven waren

Wanneer stierven de dino's vermoedelijk uit?

1. 6000 jaar geleden
2. 60.000 jaar geleden
3. 60 miljoen jaar geleden

Wanneer "ontstonden"
de Homo Sapiens
(volgens de gangbare theorie)?

1. 10.000 jaar geleden
2. 100.000 jaar geleden
3. 100 miljoen jaar geleden

De dino's zijn 60 miljoen jaar geleden uitgestorven, terwijl de Homo Sapiens ruim 100.000 jaar geleden zich vormden.

De mensen zijn dus ongeveer 60 miljoen jaar na het uitsterven van de dino's ontstaan.

Dino's zijn een aansprekend onderwerp om kinderen iets meer het besef te geven van hoe oud de aarde is. 

Maar ook 60 miljoen jaar valt in het niets bij 4,5 miljard jaar...

Hoe geef je kinderen een beeld bij de ouderdom van de aarde?

Hoe zou jij kinderen laten ervaren hoe oud de aarde is? Geef met beelden, voorwerpen, metaforen aan hoe je dat zou doen.

voorbeelden

• Een kalender van een jaar: de dino's stierven dan uit rond 20 december, de mens ontstond om 22 uur op oudejaarsavond
  
• Een dag van 24 uur: de dino's stierven uit om 23.40 en de mens ontstond om 20 seconde voor 00.00
  

• Nog een voorbeeld: Een encyclopedie van 20 delen: de dino's stierven uit in het laatste hoofdstuk, de mens ontstond op de laatste bladzijde
  

en nog een voorbeeld...

• Verbeelding met touw van ±13 m
  

- 13,5 x 1 miljard jaar (Oerknal en ontstaan van aarde)

- 10 x 1 miljoen jaar (organismen op aarde / eerste mensachtigen)

- 10 x 1000 jaar (geschiedenis mens) 

- 10 x 1 jaar (geschiedenis kind)

Vakdidactische kijkwijzer 

Geschiedenis

Een schat van 300 miljoen jaar oud...

Stap 1 waarnemen: 

wat en waar?

• Wat zie je?
  
• Waar tref je in NL allemaal steenkool aan?
  
• Waar ligt het het dichtst aan de oppervlakte?
  

Stap 2 Verklaren: waarom daar?

Hoe is steenkool ontstaan in Nederland en waarom toen?

Er was eens...

In honderden, duizenden, miljoenen jaren zijn plantenresten op elkaar gedrukt en langzaam ingekoold (alleen de koolstof van de plant is overgebleven). 

Steenkool ontstaat dan.

Stap 3 Generaliseren en herkennen

• Waar nog meer?
  
• Bij welke gebieden spelen dezelfde factoren?
  

Steenkool in Europa

Behalve in Nederland is er op dezelfde breedteligging rond de evenaar 300 miljoen jaar geleden natuurlijk het ontstaan van steenkool gestart. Daarom tref je ook steenkool aan in Groot Brittanie, Belgie, Duitsland, Polen, Wit-Rusland e Rusland. allemaal vanuit dezelfde verklaring: generaliseren van de inzichten over Nederland

Stap 3 Generaliseren 

 en herkennen

 

Wat nog meer?

Olie en gas

Olie en gas zijn door dezelfde processen ontstaan

stap 4 Waarderen: belangen en toekomst

• Wat waren de economische gevolgen van de steenkoolwinning
• Wat zijn de gevolgen voor natuur en milieu
• Wat denk jij, zal er weer steenkool gewonnen worden over 50 jaar?

De geografische vierslag

Basis voor een les of lessenserie

Kerndoelen:

47 grondsoorten en inrichting omgeving

49 spreiding energiebronnen

Leerlijn:

 Groep 6 Delfstoffen in Nederland: waar, hoe gewonnen, waarvoor gebruikt

Groep 7 Steenkool in Europa: waar nog meer,

Groep 8 Hoe en wanneer ontstaan, gebruik in de wereld,  CO2/ klimaatverandering

Steenkool in Nederland

Voor welke groep?

Beeldvormers: de wereld de klas inhalen

• Beeldvormers vormen de basis voor een goede les.
  
• A.d.h.v. beeldvormers stel je denkvragen en ontwerp je opdrachten.
• Bekijk de soorten. Welke zijn gebruikt in het voorafgaande rondom steenkool?
• Waar denk je aan als deze les voor de bovenbouw was geweest?

Hoe haal je steenkool de klas in?

Beeldvormersschema en kubus

A Werkelijkheid

B1 Afbeeldingen: 

foto, film, kaart, schematische tekening

C Gesproken woord

D Geschreven woord

E Doen

Schematische tekening of animatie​

Steenkool

Hoe laat je het zien als:

• Als het niet (met het blote oog) zichtbaar is​
  
• Onder de grond of in de lucht zit​
  
• In het verleden plaatsvond​
  
• Het om het proces ipv een momentopname gaat?

Vakdidactische kijkwijzer 

aardrijkskunde (en reader)

Opdracht:

Je gaat een les over de delfstof aardgas geven.
Zoek bij iedere categorie een effectieve en aantrekkelijke beeldvormer. Zoek er een foto van, of beschrijf het.

Goede website

https://www.geologievannederland.nl/ondergrond/afzettingen-en-delfstoffen. De link tref je in de volgende dia.

Afsluiting:

Maak een samenvatting van deze les via een mindmap:
- het ontstaan van steenkool
- de opgefriste didactiek en wat in welke groep.
Maak daar een foto van en voeg die toe.