GESCHIEDENIS: KOLONIALISME

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Nederland als koloniale macht

Kaart van Nederlands-Indië uit 1915

Doelstellingen

- aan het eind van de les heb je herhaald wat VOC- Nederlands Indie met elkaar hebben te maken

- aan het eind van de les weet je wat cultuurstelsel is en wat de gevolgen daarvan waren

-aan het eind van de les weet je wat modern imperialisme is

Wat weet je over
de VOC en
Nederlands-Indië?

Wat herinnert in ons dagelijks leven aan het Nederlandse koloniale verleden? Bijvoorbeeld...

Links is Indische rijsttafel, midden is een standbeeld van J.P. Coen, rechts is Willem Alexander en Maxima die op bezoek gaan in Curacao (2018)

Waarom is het belangrijk om als Nederlands staatsburger iets te weten over het koloniale verleden van Nederland?

Eerst een paar vragen om je kennis over Nederland als koloniale macht op te frissen...

In welke periode raakte de Nederlandse Republiek betrokken bij de handel in / met Azië?

1. 15e eeuw
2. 16e eeuw
3. 17e eeuw
4. 18e eeuw

Wat is de naam van het handelsbedrijf dat namens de Republiek handelde met Azië?

Wat was de naam van het hoofdkwartier van de VOC in Indonesië?

1. Batavia
2. Bataviastad
3. Paramaribo
4. Willemstad

Geef twee voorbeelden van producten waar de VOC in handelde

19e eeuw: West-Europese landen verstevigen hun grip op bestaande koloniën / breiden koloniaal bezit uit 

Dit heet modern imperialisme

Oorzaken:

• Grondstoffen nodig voor opkomende industrie
• Toegang tot afzetmarkten om producten te verkopen
• Toenemend nationalisme in Europa
• Blank superioriteitsgevoel 

Belangrijke veranderingen: 

• 1799: VOC failliet, na Napoleontische tijd krijgt Nederland een aantal handelsposten in handen 
• 1815: Willem I wordt koning van Nederland, gaat zich persoonlijk met bestuur en beheer van de Nederlandse koloniën bezighouden
• Nederlands leger krijgt apart onderdeel voor kolonie

Java-oorlog (1825-1830) 

• Javanen komen in opstand o.l.v. prins Diponegoro
• Oorzaak: landrentestelsel zorgde voor uitbuiting van de Javaanse boeren
• Gevolg: Java verwoest, 200.000 Javaanse slachtoffers, 15.000 Nederlandse militairen gesneuveld, Indië kostenpost voor Nederland

De Java-oorlog wordt met een list beëindigd. Diponegoro meldt zich om te onderhandelen, maar wordt dan gevangen genomen. ->

Landrentestelsel: De boeren moeten voortaan maar liefst twee vijfde deel van hun opbrengsten afstaan. De plaatselijke vorsten leggen daar nog een deel bovenop. 

Diponegoro

Op dit schilderij lijkt het alsof Diponegoro de arrestatie "ondergaat" en vrijwillig afscheid neemt van zijn volgelingen, waarvan twee zich aan zijn voeten werpen.

Verslagen volgelingen

De volgelingen van Diponegoro zitten er verslagen bij, hun wapens op de grond als teken van overgave aan de Nederlanders. Ze kunnen / willen niets meer beginnen tegen de Nederlanders.

Driekleur

De Nederlandse vlag wappert fier boven de ambtswoning van de Nederlandse bestuurder

Koets

De koets om Diponegoro af te voeren, staat klaar.

Generaal De Kock

De Nederlandse generaal de Kock heeft Diponegoro gearresteerd en wijst met een zelfverzekerd gebaar naar de klaarstaande koets om Diponegoro af te voeren. 

Nederlandse soldaten

De Nederlandse soldaten stralen met hun opgeheven geweren macht en zelfvertrouwen uit. 

Vanuit welk perspectief is dit schilderij gemaakt? Is het vanuit het perspectief van Diponegoro of van de Nederlanders geschilderd? Leg je antwoord uit!

Gouverneur-Generaal Johannes van den Bosch moest van Nederlands-Indië een wingewest maken, hij voerde op Java het Cultuurstelsel in

Cultuurstelsel (alleen op Java):

• Boeren moesten 20% van hun land bewerken met exportgewassen (vooral koffie, suiker, thee, tabak, en indigo)
• Boeren moesten deel van de opbrengst aan de staat afstaan, de winst ging naar de Nederlandse schatkist -> "het batig slot"
• Boeren kregen hiervoor een plantloon, contant geld waarmee ze (Nederlandse) producten konden kopen
• Boeren die geen exportgewassen konden verbouwen moesten herendiensten verrichten
• Bestuurders / regenten die toezicht hielden, werden beloond met cultuurprocenten (een percentage van de opbrengst)

Gevolgen:

• Hoge inkomsten voor Nederland (30% van de staatsinkomsten)
• Investeringen in infrastructuur in de kolonie om de producten te vervoeren
• Hongersnoden op Java -> het verbouwen van exportgewassen ging voor het verbouwen van rijst
• Uitbuiting van Javaanse boeren: herendiensten / hard werken op het land

Theeplantage met opzichter

Max Havelaar

• Max Havelaar, of de koffie-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij.
  

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  

Zet de volgende gebeurtenissen op de juiste volgorde van tijd in de tijdbalk:

1

2

3

4

5

6

Oprichting VOC

Van den Bosch voert Cultuurstelsel in

Opheffing VOC

Arrestatie Diponegoro

Begin Java-oorlog

Multatuli schrijft het boek Max Havelaar

Sleep de Nederlandse vlag naar het eiland waar het cultuurstelsel werd ingevoerd.

Java

🇳🇱

Cultuurstelsel 

Hoort niet bij cultuurstelsel

Boeren moesten pacht betalen 

Boeren moesten werken voor het Nederlandse bestuur

Er ontstonden hongersnoden waarbij duizenden Nederlanders stierven 

Boeren moesten producten verbouwen voor het Nederlandse bestuur

Regenten kwamen in opstand tegen de Nederlanders

De Nederlandse schatkist raakte goed gevuld 

Wat is de oorzaak van het ontstaan van het cultuurstelsel en wat is het gevolg van het cultuurstelsel? 

oorzaak

Gevolg

Het besturen van de kolonie kost Nederland alleen maar geld 

Nederland moderniseert 

Voordeel voor Nederland

Voordeel voor Javanen

Nadeel voor de Javanen

Het batig slot

Plantloon

Verkoop Twents textiel neemt toe

Verrichten van herendiensten

Beste gronden worden bewerkt met exportgewassen

19e eeuw: West-Europese landen verstevigen hun grip op bestaande koloniën / breiden koloniaal bezit uit 

Dit heet modern imperialisme

Voor Nederlands-Indië betekende dit het volgende:

• Nederlands-Indië krijgt een eigen leger: het KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger)
• Nederland gaat haar macht verder uitbreiden dan Java => bloedige oorlogen, zoals de Atjeh-oorlog (1873-1914)
• Ethische politiek

Bekijk van het onderstaande filmpje over de Atjeh-oorlog 2 fragmenten:

• van minuut 0 tot 3
• van minuut 7 - 10.30

Leg uit waarom de Atjeh-oorlog past binnen het modern imperialisme

Er ontstond na 1860 kritiek op het Cultuurstelsel. Welk kritiekpunt komt in bron 12 (tekstboek) naar voren?

• De regering deed iets met  kritiek op Cultuurstelsel.
• Er werd een nieuwe politiek ingevoerd: de ethische politiek in 1901.
• Nederland moest investeren in de kolonie

De Nederlandse regering deed iets met kritiek op Cultuurstelsel. Er werd een nieuwe politiek ingevoerd: de Ethische Politiek in 1901.

Ethische politiek

• Ontstaat rond 1900 in Nederland
• Nederland wil iets terugdoen voor de uitgebuite Indonesische bevolking (Ereschuld)
• Beschaving en cultuur bij brengen

De Ethische politiek bestond uit:

• Verbetering van het onderwijs

• Irrigatie aanleggen voor betere oogsten

• Emigratie bevorderen van dichtbevolkte naar dunbevolkte gebieden

• Verbetering gezondheidszorg

De gevolgen van beter onderwijs

Sommige Indonesiërs gingen in Nederland studeren en leren daar over vrijheid en democratie.

Gevolg: ontstaan nationalisme in Nederlands-Indië.

Let op: Ook in andere kolonies ontstaat nationalisme

Einde Atjeh-oorlog

Start Ethische Politiek

Begin Atjeh-oorlog

Begin cutuurstelsel

Java-oorlog

Multatuli schrijft  Max Havelaar