Spelling 3F (Taalblokken 3)

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 2,3

Spelling 3F (Taalblokken)

Spelling 3F

• Trema
• Koppelteken
• Weglatingsstreepje
• Samenstellingen 

Welk themavind je het lastigst bij het onderdeel Spelling?

Trema

ë ö ï ü ä 

Wat is een trema?

Een trema zijn twee puntjes op een klinker bedoeld om duidelijk te maken hoe je een woord uitspreekt. 

DUS: alleen als de uitspraak zonder trema anders is!

Voorbeelden trema:

• Azië
• patiënt
• poëzie

Trema

Een trema geeft dus aan dat er een nieuwe lettergreep begint:

geëist, beïnvloed, poëzie, zeeën, coördinatie, financiën,

kopiëren, egoïsme, geïnspireerd geëerd, knieën, zeeën 

In cijfers en getallen gebruik je een trema.

tweeënvijftig, drieëntachtig

Wanneer geen trema?

• Als er geen letterverwarring mogelijk is, zet je geen trema; financieel - gekopieerd
• Woorden met een dubbele: afvloeiing, voltooiing
  
• Voor de uitgangen -eum, -eus en -ien: opticien, museum
• Woorden uit een andere taal

Wel of geen trema?

1. gekopïeerd
2. gekopieerd

coordinatie 

officieel 

officiele 

poezie

patient

mecanicien 

museum

dieet

Met trema

Zonder trema

Trema gebruik samengevat

Wél een trema bij:

• Verkeerde uitspraak, trema op klinker nieuwe lettergreep. 
  
• Samengestelde telwoorden.

Trema gebruik samengevat

 Geen trema bij:

• Als je het niet verkeerd uit kan spreken.
  
• Klinkerbotsing door samenstelling; na-apen
• Bij bepaalde uitgangen zoals -ien, -ienne en -eum 
• Bij de dubbele -ii (glooiing) 
• Geen trema bij leenwoorden (uit een andere taal)

Extra uitleg trema 

bij meervoud

Trema bij meervoud

Wanneer een woord in enkelvoud al eindigt op -ee:

-en toevoegen en een trema op de laatste e

zee- zeeën

twee- tweeën

Wel of geen extra -e?

Valt de klemtoon op de laatste lettergreep?

JA? --> extra -e + trema op de laatste -e	NEE? --> trema op de -e die er al staat
stra-te- gie - strategieën	o -lie - oliën
fan-ta- sie - fantasieën	po -rie - poriën

Koppelteken

-

Koppelteken        -

Koppelteken: -

In samenstellingen die verkeerd gelezen kunnen worden door een klinkerbotsing, plaatsen we een koppelteken:

stage + uren       =    stage-uren

radio + omroep =    radio-omroep

na + apen            =    na-apen

Waarbij gebruik je nog meer een koppelteken?

 

Samenstellingen beginnend met.....

• een cijfer          --> 2-jarig jubileum
  
• een afkorting --> vmbo-school
  
• een symbool: --> %-teken
• 
  

En ook bij...

 Bij samenstellingen van woorden met een hoofdletter:

• anti-Duits

Een samenstelling van gelijkwaardige woorden:

• zwart-wit

Tussen twee of meer woorden die een uitdrukking vormen:

• kat-en-muisspel

Bij aardrijkskundige naam tussen 2 delen:

Zuid-Afrika

Wat is de overeenkomst tussen de trema en het koppelteken (-)

Wat is het verschil tussen de trema en het koppelteken (-)

Weglatingsstreepje

Weglatingsstreepje

Een weglatings-streepje gebruik je als vervaging om aan te geven dat je een deel van het woord weglaat: 

• voor- en nadelen  --> vervangt het woord 'delen'
• binnen- en buitenland
• op- en aanmerkingen

Voorwaarden weglatingsstreepje

Weglating mag alleen als de woorden die je weglaat in beide zinnen:

• dezelfde grammaticale functie hebben 

• dezelfde grammaticale vorm hebben  

• dezelfde betekenis hebben

Samenstellingen

Wel of geen tussenletter?

Tussenletter samenstelling

• Samenstellingen schrijf je altijd aan elkaar, zonder spatie
• Afhankelijk van de samenstelling zijn er meerdere opties

1. Samenstelling zonder tussenletter(s)   bv: autoruit
2. Een koppelteken                                              bv: auto-ongeluk
3. Samenstelling met tussenletter(s)         bv: voorjaarsvakantie

                                                                                         bv: krentenbol

Welke tussenletter(s)?

Je hebt 3 soorten tussenletters:

Tussenletters –en
Tussenletter –e-
Tussenletter –s-

LET OP: De keuze hiervan hangt altijd af van het 1e deel van de samenstelling

Tussenletters -en-

• Het eerste woord is een zelfstandig naamwoord én heeft alleen een meervoud heeft op -en

Bananendoos
Schoenenwinkel
Kippensoep

Tussenletter -e- 

Het eerste deel van de samenstelling is een zelfstandig naamwoord en...

• heeft meervoudsvorm -en heeft, maar heeft óók een meervoud op -es heeft. (groentesoep)
• heeft versterkende betekenis van het 2e deel (beresterk)
• Is uniek; er is er maar één (maneschijn)

• Als het eerste deel géén zelfstandig naamwoord is ook een tussen -e;  (goedemorgen)

Tussenletter -s

1. De tussenletter s schrijf je wanneer je deze hoort!
2. Als het tweede deel van de samenstelling begint met een s, hoor je niet of er een tussenklank -s moet staan. TIP: Vervang het tweede deel van de samenstelling door een woord dat met een andere letter begint. Dan hoor je of je een tussenklank -s moet schrijven.

• station + straat      = stationsstraat
• station + weg          = stationsweg

Dit is geen samenstelling

Dit is wel een samenstelling.

 Chocolade

     Bestek

   Schatkist

 

   Schoolreis

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e-?
zonnebril

1. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord
2. Het eerste deelheeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is uniek

Kies de samenstelling met de juiste tussenletter:
voorjaar + storm

1. voorjaarsstorm
2. voorjaarstorm
3. voorjaar storm
4. voorjaar-storm

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e?
scorebord

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft geen meervoud op -en
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e?
reuzegroot

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
3. Het eerste deel heeft een meervoud op -en én op -s
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Waarom heeft de samenstelling een tussenletter -e?
gedachtegang

1. Het eerste deel gaat over iets waar er maar één van is
2. Het eerste deel heeft een versterkende functie
3. Het eerste deel heeft niet alleen een meervoud op -en
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Sleep de samenstellingen naar de juiste plaats.

Samenstelling met tussenletter -s-

Samenstelling met tussenletter  -(e)n-

Samensteling met tussenletter -e-

plant + bak

lamp + kap

maan + schijn

groente + boer

lieveling + stad

bakker + room

Het eerste deel van de samenstelling is een bijvoegelijk naamwoord

Het eerste deel van de samenstelling is uniek

Je hoort de -s niet

Het eerste deel van de samenstelling heeft geen meervoud

 Het 1e deel versterkt het 2e deel

jongeman 

zonnebank

keuzestress

rijstepap 

beregoed 

Aanéénschrijven of los schrijven?

De spatie maakt het verschil

Aaneenschrijven of los?

1. Splitswerkwoorden (scheidbaar samengestelde werkwoorden)

pianospelen, stukmaken, opgerookt

2. Combinaties van een voorzetsel met bijwoord of twee bijwoorden schrijf je aaneen

eroverheen, waardoor, daarboven

3. Samenstellingen

automonteur, vmbo-school, onderwijsassistent

Aaneenschrijven of los?

3. Getallen van 1 tot 100 en veelvouden van 100 en 1000 schrijf je aan elkaar. Veelvouden van miljoen en miljard schrijf je los.

drieëntwintig, vijftien miljoen

4. Woorden die beginnen met er, daar, hier of waar, gevolgd door een voorzetsel, schrijf je ook altijd aan elkaar

erop, daarover, waardoor

Aaneenschrijven of los?

Woorden betekenen aaneengeschreven iets anders dan los van elkaar:

• Te kort (niet lang genoeg of te weinig) of tekort (een gebrek)
• Ten slotte (tot slot, als laatste) of tenslotte (uiteindelijk, eigenlijk)
• Langeafstandsloper (een loper die lange afstanden loopt) of lange afstandsloper (een afstandsloper die lang is)

Aaneenschrijven of los?

Bezits-s

In het Engels gebruik je en apostrof: John’s car, maar in het Nederlands schrijf je de bezits-s eraan vast:

- Johns auto

- Jokes fiets

Uitzondering: wanneer de naam eindigt op een lange klank, bv Luna, gebruik je wel een apostrof, omdat anders de klank verandert

TIP: twijfel je, gebruik dan de van-constructie: de fiets van Joke

Aan elkaar of los?

1. kennis maakte
2. kennismaakte

Aan elkaar of los?
'Hij rende … .'

1. daarheen
2. daar heen

Aan elkaar of los?

1. driekamer appartement
2. driekamerappartement
3. drie-kamer-appartement
4. drie kamer appartement