Les 11 - Barok en emblematiek

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Barok en emblematiek

Lesdoelen

Als het goed is, weet je aan het eind van de les: 

- wat emblematiek inhoudt en hoe deze is ontstaan; 

- hoe de denkbeelden uit de barok zich verhouden tot die van de renaissance; 

Vragen bij Reinaert de vos

- Waarom is Reinaerts verhaal over de samenzwering tegen de koning en koningin zo geloofwaardig voor de koning? 

- Reinaerts historie werd in de zestiende eeuw door katholieken op de verboden lijst gezet. Protestanten moedigden juist aan het te lezen. Hoe komt dat?

- Heeft het verhaal een happy end? 

Literatuur in de renaissance

We weten inmiddels dat ten opzichte van de middeleeuwen in de renaissance niet God, maar de mens centraal staan (antropocentrisme). 

Ook in de literatuur wordt steeds minder aandacht besteed aan het goddelijke. Je ziet dat ook hier de liefde een steeds belangrijkere rol begint te spelen. 

Eén van de literaire vormen waarin dit zeker ook het geval is, is de emblematiek. 

Emblematiek

Het embleem is de renaissance-variant van de mixed-tape. De kunstenaar maakt het om het hart van zijn geliefde te veroveren.

In het embleem is een prent van een bijschrift (proza of poëzie) voorzien. 

Het embleem (zinnebeeld) bestaat uit een plaatje (pictura), een motto en een bijschrift (subscriptio). 

Emblemen werden vaak door rederijkers gemaakt en gaan over de liefde. 

Ontstaan emblematiek

Als literaire vorm is de emblematiek eigenlijk bij toeval ontstaan. 

De Italiaanse schrijver en jurist Andrea Alciato (1492-1550) schreef in 1531 een boek met 104 epigrammen (een kort gedicht waarin bondig wordt geformuleerd)

Hij verzon bij ieder epigram een spreuk die verwees naar de diepere betekenis van het gedicht. 

Buiten zijn medeweten had de uitgever in zijn boek Emblematum Liber plaatjes toegevoegd. 

Het epigram was geboren. Het werd ook op gebouwen en gebruiksvoorwerpen gebruikt. 

In Lubrico (op glad ijs)

Cupido leert het spel dat Hollandt heeft gevonden,

Hy proeft te gaen opt ys, hy heeft tvvee schaetsen aen.

Hy heeft tvvee ysers scherp aen zijne voet ghebonden,

Daer mede dat hy meynt opt vvater vast te staen.

Het ys van selfs is glat, de ysers glat daer tegen,

Men valt seer lichtelick daer op, of oock daer in.

Het vryen gaet alsoo. die niet en is te degen

Geslepen op het vverck, die duysselt in de min.

Daniël Heinsius (1613)

De barok

Als de renaissance in de tweede helft van de zestiende eeuw op zijn retour is, ontstaat in Italië een stroming die teruggrijpt op het maniërisme. 

In de kunst uit zich dit in disharmonie, pracht en praal. Ook werd afgeweken van het antropocentrisch wereldbeeld. 

Waar in de renaissance de rede centraal staat, is dat in de barok het gevoel. 

Literatuur in de barok

Literatuur in de barok kenmerkt zich door tegenstellingen: 

- Carpe Diem <=> Vanitas (=vergankelijkheids)gedachte

- Vasthouden aan klassieke regels <=> vrijheid

Veel voorkomend dichtvorm is het sonnet. 

Vanwege het fatalistische karakter is de tragedie populair. 

Aan de slag

Lees de theorie op pagina 36 van de reader en maak de opdrachten 26 tot en met 29 op pagina 37.