Les 28 - Dichters in vorm

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4,5

Deze les(sen)

• Korte terugblik: rondeel /Egidiuslied
• Theorie: lyriek - dramatiek - epiek
• Theorie: wat is een rederijkerskamer? Wat is een landjuweel? 
• Theorie: wat is een sonnet? 
• Oefenen: klassikaal een sonnet analyseren
• Opdracht: creatief schrijven 

Lesdoelen

Jullie kunnen:

•  fragmenten van teksten situeren binnen de driehoek van Petersen 
• de rederijkerskamer/het rondeel/het sonnet situeren in de tijd 
  
• verbanden/verschillen zien tussen de besproken gedichten
• de kenmerken van een sonnet benoemen
  
•  de volta in een sonnet aanwijzen 
  
• stijlfiguren aanduiden

"Poëzie is woorden vinden voor dingen die je niet op een gewone manier kunt overbrengen" (Buelens) 

"Gedichten zijn er niet om te begrijpen" (Holvoet-Hanssen) 

"In poëzie zit altijd iets magisch, zowel in de inhoud als in de vorm" (Barnard) 

Onderverdeling literatuur

Drie genres: 

• lyriek 
  
• epiek 
  
• dramatiek
  

Rondeel (+-1400)

Kenmerken: 

- kort lied of gedicht in strofevorm 

- twee rijmklanken 

- terugkeren driemaal dezelfde versregel(s)

Kenmerken rondeel: 

-19 regels

-twee strofes, 3x refrein

-rijmklanken '-even' en '-ijn'

- 3x zelfde versregels (refrein) 

00:51

Welke kleurensymboliek zie je hier terug?

De witte poort stelt de vrede van de hemel voor

01:33

In het oorspronkelijke Egidiuslied zit de herhaling in het refrein. Welk element in de video wordt hier herhaald?

Het hellevuur (rood - symboliek) 

Jan Eijkelboom - Egidius 

Ik zag je nooit, de laatste jaren.

Jij was in wetenschap verdiept,

het kunst- en vliegwerk dat je schiep,

en ik in kranten en in jonge klare.

 

Toch was je bij me als ik riep,

en soms vanzelf. Niet te bedaren

was ons plezier wanneer de zware

ernst van anderen werd uitgesliept.

 

Maar nu je dood bent mis ik je, altijd.

Misschien omdat de mooglijkheid

je ooit terug te zien ontbreekt.

 

Misschien omdat ik 's nachts soms weet

dat je jezelf niet had vermoord

als ik je angst had aangehoord.

Gelijkenis & verschil oorspronkelijk Egidiuslied? 

Ik zag je nooit, de laatste jaren.

Jij was in wetenschap verdiept,

het kunst- en vliegwerk dat je schiep,

en ik in kranten en in jonge klare.

 

Toch was je bij me als ik riep,

en soms vanzelf. Niet te bedaren

was ons plezier wanneer de zware

ernst van anderen werd uitgesliept.

 

Maar nu je dood bent mis ik je, altijd.

Misschien omdat de mooglijkheid

je ooit terug te zien ontbreekt.

 

Misschien omdat ik 's nachts soms weet

dat je jezelf niet had vermoord

als ik je angst had aangehoord.

.

Rederijkerskamers

Juist of fout?
Zowat elke stad had haar rederijkerskamer. De rederijkers maakten deel uit van de geestelijkheid.

1. Juist
2. Fout

Juist of fout?
De rederijkerskamers streden tegen elkaar om het landjuweel.

1. Juist
2. Fout

Van der mollenfeeste (1430) - Anthonis de Roovere (BB p.35-37)

Waarvoor is het 'mollenfeest' een metafoor?

Maak het rijmschema van de eerste 8 versregels?

Waarover gaat het gedicht?

1. Een snelle grijsaard
2. Het lief van P.C. Hooft
3. De tijd
4. Een gemis, ontstaan door de tijd

Inhoud

Twee tegenstrijdige ideeën

Inhoud

Woordspeling

• Verlangen is verlengen
  
• Gezwinde grijsaard= oxymoron (! geen pleonasme)

Geef een voorbeeld van een oxymoron

Noem een voorbeeld van een enjambement in dit gedicht

Vorm

• Rijmklanken/rijmschema
  
•  Strofebouw
• Metrum
• Stijlfiguren (vb. parallellisme)

Klassiek sonnet (Petrarca): abba abba cdc dcd -> Nederlands is geen Italiaans, vandaar vijfde rijmklank 

Hooft combineert hier een omarmend rijm (abba) met een gepaard rijm. 

Verder wel volgens regels klassiek sonnet. 

Stroming

Renaissance (1500-1700)

• BB p. 60-61
  
•  Van theocentrisme naar antropocentrisme (mens centraal)
• Geen kunst meer voor de Kerk, maar creatie van schoonheid

Martinus Nijhoff - De moeder de vrouw (1934)

Ik ging naar Bommel om de brug te zien A

Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden B

die elkaar vroeger schenen te vermijden, B

worden weer buren. Een minuut of tien A

dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken, C

mijn hoofd vol van het landschap, wijd en zijd - D

laat mij daar midden uit oneindigheid D

een stem vernemen dat mijn oren klonken C

Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer E

kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.F

Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer E

eb wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren. F

O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer E

Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren. F

Wat is een sonnet?

Een versvorm met een vaste vorm:

• 14 regels
• Twee kwatrijnen (= 1 octaaf) en twee terzetten (= 1 sextet)
• Witregel na octaaf
  

Inhoudelijk kenmerk: na de octaaf een volta (wending, val, chute)

Traditionele rijmschema = abba abba cdc dcd

Creatief schrijven

Schrijf een eigen sonnet

Kies een actueel thema of een actuele gebeurtenis

Zorg dat het sonnet voldoet aan alle belangrijke vormkenmerken 

Het gedicht moet ook minimaal een alliteratie, een metafoor en iets onbereikbaar bevatten 

Gebruik de theorie 

Gebruik een rijmwoordenboek https://rijmwoordenboek.vandale.nl 

Uploaden 

Lesdoelen