2v - taalverzorging

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Basisprincipes spelling 

Taalverzorging les 1

Lesdoelen

Aan het eind van deze paragraaf...

- Aan het einde van deze les  weet je welke basisprincipes spelling er zijn.

- Je herkent op welke basisprincipes de spelling van een woord is gebaseerd.

- Je kan uitleggen waarom woorden op een bepaalde manier worden gespeld.

- Je kan zelf nieuwe voorbeelden bedenken van bijzonderheden in de spelling en onderzoek doen naar  de logica achter de spelling van bepaalde woorden.

Een man was blij dat Ajax onderaan stond en vergat een letter.

(Klassikaal) opdracht

1. Maak de volgende zin af in jouw schrift: 'Ik vind spelling ........, want.......
2. Welke woorden worden hier bedoeld:

                             sestien

                             onloogies

                             meedajjuh

                             doesjdzel

                             kompjoetur

                             fansellufspreekunt 

3. Op welke manier zijn ze volgens jou geschreven?

Basisprincipes spelling

Er zijn verschillende basisprincipes bij spelling. Dit is een hoofdregel, dus een algemene manier waarop iets werkt.

1. Uitspraak:

• Je schrijft woorden op zoals ze klinken. 
• tafel, stoel, fles 
• We gebruiken ongeveer 40 klanken in het Nederlands. 
• Wat zijn voorbeelden van klanken waarvoor je meerdere letters van het alfabet nodig hebt?

Basisprincipes spelling

2. Gelijkvormigheid:

• We spellen vergelijkbare woorden zoveel mogelijk hetzelfde.
• hand - handen, bloed - bloeden, hij wordt - hij rent 

3. Herkomst: 

• De geschiedenis van het woord bepaald hoe het gespeld wordt. 
• bureau + cadeau (Frans)
• Hoe vroeger mensen Nederlands spraken (vroeger was er een verschil tussen ei en ij, au en ou in uitspraak).

Basisprincipes spelling

Door de spelling in je tekst krijgt de lezer een bepaald beeld van jou. Veel spelfouten zijn erg storend. Lees daarom altijd nog goed je tekst door en controleer het op spelfouten. 

• welke drie soorten basisprincipes zijn er?

Meervoudsvorming en bijvoeglijke naamwoorden 

Taalverzorging les 2

Lesdoelen

Aan het eind van deze paragraaf..

- Aan het einde van deze paragraaf weet je op welke manieren een meervoud van een zelfstandig naamwoord gevormd wordt. 

Huiswerk nakijken

Opdracht 1 t/m 11 pp. 112-113 WB

Per tweetal een antwoordvel pakken. Als je klaar bent antwoordvel weer bij mij inleveren

Enkelvoud(EV) - meervoud(MV

De meeste zelfstandig naamwoorden kun je in enkelvoud

en meervoud zetten. Bij het enkelvoud is er één van iets,

bij het meervoud is er méér van iets.

Let op! Er zijn uitzonderingen, zelfstandig naamwoorden die geen meervoud hebben. Bijvoorbeeld melk.

Meervoud op -en

Woorden die eindigen op een medeklinker

krijgen meestal -en in het meervoud.

Als het voor de uitspraak nodig is, verdubbel je

de medeklinker of verenkel je de klinker.

kat - katten (niet: *katen) > korte klank

beer - beren (niet *beeren)> lange klank

Let op!

Eindigt een woord op

-ik, -es, -el, -is en -it

dan verdubbelt de medeklinker alleen als daar de klemtoon op valt

Dat is nodig om de klank gelijk te houden.

Bijvoorbeeld: blik / blikken

                                       per-zik / perziken

Soms moet je een -f veranderen in een -v

of een -s veranderen in een -z

Wolf > wolven (maar: elf-elfen)

Huis > huizen (maar: mens-mensen)

Meervoud op -s

1. Als de laatste lettergreep geen klemtoon heeft,

is het meervoud op -s.

Bijvoorbeeld: vó-gel - vogels, bé-zem - bezems

2. Ook woorden die eindigen op een klinker,

krijgen in het meervoud -s.

Bijvoorbeeld: niveau - niveaus, toffee - toffees 

Meervoud op -s

Je schrijft 's als het woord eindigt op een -a, -i, -o, -u of -y en uitspraakverwarring geeft. Ook bij afkortingen schrijf je 's.

Bijvoorbeeld:

ski - ski's

lama - lama's

cd - cd's

Meervoud op -s

Bij een woord dat eindigt op een klinker en geen uitspraakverwarring geeft, schrijf je de -s vast.

Bijvoorbeeld: café - cafés

                                     tattoo - tattoos

Leenwoorden: EN/FR>meervoud -s

Bijvoorbeeld: cowboy- cowboys, bonbon-bonbons

Meervouden van afkortingen:-'en of -'s

Afkortingen in het meervoud altijd een apostrof (kommaatje bovenaan).

De letters -s of -x en afkortingen die hierop eindigen > meervoud -'en

Bijvoorbeeld: gps-gps'en

                    x- x'en.

Alle andere letters en afkortingen die daarop eindigen> meervoud -'s

Bijvoorbeeld: dvd- dvd's

Afkortingen die eindigen op een cijfer >meervoud -'s. Bijvoorbeeld: mp3-mp3's

Meervoud met een trema -ieën, -iën en -eeën (geen verwarring over de uitspraak)

Als het enkelvoud eindigt op -ee, maak je het meervoud met -ën:

Bijvoorbeeld:

Idee > ideeën

Twee > tweeën

Zee > zeeën

Meervoud met een trema -ieën, -iën en -eeën

Als het enkelvoud eindigt op -ie, maak je het meervoud met -ën of met -n:

Dit is afhankelijk van de klemtoon.

Drie > drieën (klemtoon op -ie>meervoud ieën)

Bacterie > bacteriën (klemtoon op een andere klank. meervoud -iën)

Meervoud op -en of -s

De meeste woorden hebben maar één meervoudsvorm, maar sommige woorden hebben er twee.

Bijvoorbeeld:

keuze/keuzes

gedachten/gedachtes

(meer voorbeelden in HB bladzijde 191)

Klankverandering

Bij sommige leenwoorden verandert de laatste lettergreep in het meervoud van klank. Je herkent deze woorden aan -um en -cus.

Bijvoorbeeld:

museum - musea (je mag ook museums schrijven >vernederlandste mv)

politicus - politici

Betekenis

Soms mv afhankelijk van de betekenis

Bijvoorbeeld:

- Hij heeft de banden van mijn fiets laten leeglopen óf

- Op het festival zullen 20 bands optreden

Bijzondere meervoudsvormen

-Woorden die eindigen op een korte klank > in mv een lange klank

kat - katten (niet: *katen).

-Soms verandert de klinker in het meervoud >vb. schoonheid-schoonheden

-Sommige woorden hebben een meervoud op -eren

kind-kinderen.

-Onregelmatige meervoudsvormen

Koe- koeien of lende lendenen

Huiswerk nakijken

Opdracht 1 (pp. 114 OB)

Welkom 

Deze les

- Theorie bijvoeglijke naamwoorden pp. 192-193 HB

- Maken opdracht 2, 5, 6, 7, 8 en 9 pp. 114-115 WB

Lesdoelen

Aan het eind van deze les

...weet je op welke manieren een meervoud van een zelfstandig naamwoord en hoe een bijvoeglijk naamwoord gevormd worden

...kun je het juiste meervoud van een zelfstandig naamwoord en de juiste vorm van een bijvoeglijk naamwoord maken

...kun je  bijzonderheden met meervouden en bijvoeglijke naamwoorden uitleggen

...kun je zelf nieuwe voorbeelden vinden of bedenken van bijzonderheden met meervoudsvorming of bijvoeglijke naamwoorden en onderzoek doen naar verschillen hiertussen in het Nederlands en in andere talen

Bijvoeglijk naamwoord

Theorie

Hoe schrijf je een bijvoeglijk naamwoord (bn)?

• Je plakt een -e achter het woord: mooi ->mooie (lange vorm)
•  Verdubbeling medeklinker bij een korte klank: wit-> de witte gympen
• Klinker weggelaten bij een lange klank: bezweet->het bezwete voorhoofd
• Soms verandert het woord niet : korte vorm

Hoe schrijf je een bijvoeglijk naamwoord (bn)?

• Korte vorm gebruik je als (1) het bn achter het zn staat-> dat huis is prachtigdat huis is prachtig
  
•  Korte vorm gebruik je als (2) je bij de 'een-vorm van een 'het woord': -> een mooi meisje of bij geen lidwoord: -> een mooi meisjegoed idee!
  
• In de lange vorm veranderen de -s en -f meestal in een -z en -v 

Hoe schrijf je een bijvoeglijk naamwoord (bn)?

• Stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden eindigen vaak op en: -> ijzeren schaar, gouden ring 
• Maar let op met moderne & buitenlandse stoffen! zij krijgen geen extra -e of -en: -> plastic stoel

Deelwoorden als bijvoeglijk naamwoord

Soms worden bijvoeglijke naamwoordengemaakt van deelwoorden(voltooid deelwoord-onvoltooid deelwoord)

• De gemaakte opdrachten
• De lachende kinderen

Deelwoorden als bijvoeglijk naamwoord

• Soms moet je een -e achter een woord zetten: gemaakt-> de gemaakte fout, geschilderd-> een geschilderd huis (waarom hier geen -e?)
  
• Spel het bn zo kort en eenvoudig mogelijk: vermoord-> de vermoorde man
  
• Soms moet je -tt of -dd schrijven, vanwege de uitspraak: bezet->de bezette gebieden
  
• Van voltooide deelwoorden op -en blijft de spelling gelijk; de -n blijft staan: geschrokken-> de geschrokken jongen 

Trappen van vergelijking

• Bn krijgt in vergrotende trap + er, in overtreffende trap +er: mooi->mooier->mooist
  
• Bn eindigend op een s klank in overtreffende trap alleen +t: los->losser->lost
  
• De -s verandert in vergrotende trap soms in z en de -f in -v: braaf->braver->braafst, precies->preciezer->preciest 

Trappen van vergelijking

• Als bn eindigt op -r ,dan eindigt de vergrotende trap op -der: zuur->zuurder->zuurst
  
• Als bn eindigt op een stomme -e of op -sd,-st of-isch,dan in overtreffende trap meest vóór bn: roze->rozer->meest roze
  
• Onregelmatige trappen van vergelijking: goed->beter->best
  
• Bijzondere gevallen: chic->chiquer->chicst