V4 erfelijkheid 5.3 monohybride kruising en stamboom

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Deze les:

• checkvragen bs 5.2
• Uitleg 5.3 Stamboomonderzoek (mono-hybride kruising)
• Zelf werken: lezen, maken, nakijken 5.3, extra opdrachten

Wat hoort bij recombinatie?

WEL bij recombinatie

NIET bij recombinatie

Klonen

Meiose

Mitose

Vader en moeder

Diploïde cel

Identieke nakomelingen

Broer en zus

Genetische variatie

Waardoor heeft een mutatie in een geslachtscel een groter gevolg dan een mutatie in een lichaamscel?

Door een puntmutatie verandert een stukje DNA van GTAAAAATT in GTAACAATT. Heeft dit grote gevolgen? Leg je antwoord uit. Tabel 71 G

Leerdoelen

7) Je kunt een mono-hybride kruising uitvoeren en resultaten interpreteren bij de volgende situaties: autosomale kruising, x-chromosomale kruising, multiple allelen, letale allelen.

 

8) Je kunt een stamboom maken en gebruiken om te achterhalen of een kruising X-chromosomaal is of niet en of een allel dominant is of niet.

genotype   fenotype

allel A voor staande oren is dominant over het allel a voor hangoren

Fenotype staande oren: wat is het bijbehorende genotype?

Fenotype hangoren: wat is het bijbehorende genotype?

Genotype Aa: wat is bijbehorende fenotype?

Monohybride kruisingen

• Bij een monohybride kruising kijken we naar de overerving van 1 eigenschap.
• 
  
• Met een stamboom kan je helderheid krijgen over de overerving van die eigenschap. 

Keuze 

• Zelfstandig maken opdrachten 5.3
• in groepje samen zelfstandig mono-hybride kruisingen oefenen
• les blijven volgen

Zoek de valse

Een dominante homozygoot en een heterozygoot kunnen een kind krijgen met een recessief fenotype

Twee homozygote ouders, 1 met dominant fenotype en 1 met recessief fenotype, krijgen alleen maar kinderen met het dominante fenotype

Als je moeder en je vader drager zijn van het BRCA gen (verhoogd kans op borstkanker) heb jij 25% kans op homozygoot recessief zijn voor BRCA

Deze les

Biologie in het nieuws

Heb je het begrepen? Leerdoelcheck vorige les.

Keuze: Klassikaal uitleg bijzondere kruisingen en stambomen OF zelfstandig LessonUp doornemen en checkvragen maken.

Zelf werken: checkvragen LessonUp en daarna huiswerk 5.3

Nabespreken checkvragen

Vind je het lastig? Bekijk de filmpjes aan einde LessonUp!

www.radboudumc.nl

Leerdoelen

7) Je kunt een mono-hybride kruising uitvoeren en resultaten interpreteren bij de volgende situaties: autosomale kruising, x-chromosomale kruising, multiple allelen, letale allelen.

 

8) Je kunt een stamboom maken en gebruiken om te achterhalen of een kruising X-chromosomaal is of niet en of een allel dominant is of niet.

Monohybride kruising

Een plant met grote bladeren wordt gekruist met een plant met kleine bladeren. Alle nakomelingen blijken kleine bladeren te hebben.

Wat is dominant en wat zijn de genotypen van de ouders?

1. Grote bladeren AA x aa
2. Grote bladeren Aa x aa
3. Kleine bladeren AA x aa
4. Kleine bladeren Aa x aa

Een heterozygoot zwart mannetjes konijn kruist met een wit vrouwtje. Hoe groot is de kans op een wit konijn (kruisingsschema maken)

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Stambomen

Stambomen

• Geven erfelijkheid door de tijd weer
  
• Rondjes: vrouwen
  
• Blokjes: mannen
  

Stambomen

intermediare overerving

Er is geen dominant of recessief allel, beide zijn even "sterk"

Heterozygoot heeft een eigen fenotype en kun je dus    herkennen.

                                            AwAw  = wit

                                            ArAr = rood

                                             ArAw= roze

Stamboom X-chromosomaal

Een jongen erft altijd het X chromosoom van moeder én bij hem geldt fenotype = genotype

Een meisje erft altijd het X chromosoom van vader. Heeft de vader het dominante fenotype dan alle dochters ook.

lapjeskat/schildpadkleur = altijd vrouw

X ^zwart    X ^rood

Zelf werken

5.3 af!

Checkvragen

Bestudeer de stamboom hiernaast.

De vraag is of de ziekte daadwerkelijk X-chromosomaal overerft.

Is dat MET ZEKERHEID vast te stellen in deze stamboom?

1. ja, het is namelijk autosomaal
2. ja, het is namelijk X-chromomaal
3. beide zijn mogelijk; het is niet vast te stellen

3.5 Stambomen

Welke is dominant?  

1. De ziekte is dominant
2. De ziekte is recessief

In een bepaald konijnen ras wordt de vachtkleur bepaald door multiple allelen. De allelen hebben de volgende volgorde van dominantie (De meest dominante staat vooraan): A (agouti)> ach (chinchilla)> ah (Himalaya)> a (albino). Een fokker kruist een fenotypische agouti (man) met een fenotypische hymalaya (vrouw). Alle nakomelingen zijn 100% agouti.

Noteer een mogelijke kruising (genotype man x genotype vrouw) die dit resultaat kan geven. Leg je antwoord uit.

Welke van de afgebeelde genen zijn intermediair?

1. Veerkleur kip en beharing bladeren
2. Beharing bladeren en tongrollen
3. Tongrollen en bloemkleur
4. Bloemkleur en veerkleur kip

Een bepaald recessief allel bij fruitvliegjes is letaal en X-chromosomaal.
- Kunnen er volwassen fruitvliegjes voorkomen die dit letale allel bezitten?
- Zo ja, welk geslacht hebben deze fruitvliegjes?

1. Ja, alleen volwassen mannetjes kunnen het recessieve allel bezitten.
2. Ja, alleen volwassen vrouwtjes kunnen het recessieve allel bezitten.
3. Ja, zowel volwassen mannetjes als vrouwtjes kunnen het recessieve allel bezitten.
4. Nee, er kunnen in het geheel geen volwassen fruitvliegjes voortkomen die het recessieve allel bezitten.

Het gen voor vleugelvorm bij fruitvliegjes erft X chromosomaal over. Het allel XA zorgt voor puntige vleugels terwijl allel a voor ronde vleugels zorgt.

Het gen voor vleugelvorm bij fruitvliegjes erft X chromosomaal over. Het dominante allel geeft puntige vleugels terwijl het recessieve allel  ronde vleugels geeft. Een homozygote dominante overerving is letaal. 

Een vrouwtjes fruitvlieg met puntige vleugels wordt gekruist met een mannetjes fruitvlieg met puntige vleugels. Hoe groot is de kans op een mannetjes fruitvlieg met ronde vleugels? 

1. 0%
2. 25%
3. 33%
4. 66%

Filmpjes met extra uitleg

Uitleg mono-hybride kruising (6 min)

Uitleg x-chromosomale kruising (6min)

Uitleg multiple allelen en letale allelen (7min)