Erfelijkheid & Stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Stambomen

• Vierkantjes zijn mannen
  
• Cirkels zijn vrouwen
  
• Wanneer de cirkel of het vierkant rood is ingekleurd, betekent dit dat het individu een bepaalde eigenschap wél heeft.
  
• Een stamboom wordt van boven naar onderen ‘gelezen’.
  

Genotypen afleiden uit fenotypen in de stamboom

• 1 Dochter is rood en heeft dus een afwijkend fenotype
  
• Wat zegt dit over het genotype van de ouders?
  
• Welk genotype moet de dochter hebben?
  
• Welke genotypen zouden de andere kinderen kunnen hebben?
  

Uitwerking stamboom

• Dochter heeft als enige een ander fenotype => dat moet wel homozygoot recessief zijn dus aa
• Ouders moeten wel drager zijn van het recessieve allel =>  de ouders zijn heterozygoot Aa want ze hebben niet het recessieve fenotype
• Van de andere kinderen weet je alleen zeker dat ze ten minste 1 dominant allel hebben want ze hebben niet het recessieve fenotype

Erfelijke aandoeningen

Monogeen - bepaald door 1 gen

Recessieve overerving

Dominante overerving

Geslachtsgebonden recessieve overerving

Geslachtsgebonden dominante overerving

Aangeboren aandoeningen

kunnen op twee manieren overerven

Manier 1:

RECESSIEVE OVERERVING

Het ziekmakende gen is recessief

AA: gezond

Aa: gezond (drager)

aa: ZIEK

Twee gezonde ouders kunnen een zieke nakomeling krijgen

Manier 2:

DOMINANTE OVERERVING

Het ziekmakende gen is dominant

AA: ZIEK

Aa: ZIEK

aa: gezond

Twee gezonde ouders kunnen geen zieke nakomeling krijgen

X-chromosomale geslachtsgebonden overerving

alleen op het X-chromosoom, niet op het Y-chromosoom

kleurenblind

kleurenblindheid is recessief en erft x-chromosomaal over.

X^A, X^a, Y

Voorbeeld

Thalasserie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. De ziekte wordt veroorzaakt door een recessief gen. Iemand die heterozygoot is voor dit gen, wordt een drager genoemd. Een drager heeft meestal voldoende gezonde rode bloedcellen en heeft de ziekte in een minder ernstige vorm.

Robbie en Monica zijn allebei drager van thalasserie.

Hoe groot is de kans dat een kind van Robbie en Monica de ernstige vorm van thalasserie heeft?

gezond (drager)

Aa

A of a

A               AA           Aa

a               Aa            aa

A            a

AA: 25%    Aa: 50%    aa: 25%

gezond: 75%          ziek: 25%

gezond (drager)

Aa

A of a

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

Zie deze stamboom. Allelen worden aangeduidt met de letter B/b
Kan je hieruit afleiden wat het genotype is van nummer 2?

1. Ja, dat is BB
2. Ja, dat is Bb
3. Ja, dat is bb
4. Nee

Twee witte Leghorns worden met elkaar gekruist.

De stamboom geeft de resultaten van deze kruising weer.

Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

biologiepagina.nl