1.2 Nederland als koloniale mogendheid

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

1. 2 Nederland als koloniale mogendheid

Tijdvak 8: Tijd van burgers en stoommachines

Lesdoel

- Waarom en hoe breidde Nederland in de negentiende eeuw zijn aanwezigheid in Nederlands-Indië uit?

Nederlands Indië

Nederlands Indië in perspectief

VOC

- In 1602 wordt de VOC opgericht: Verenigde Oost-Indische Compagnie

- Bestuur van de VOC: Heren Zeventien

- VOC had een handelsmonopolie in Azië

- handelsnederzettingen (factorij), daarbuiten geen macht.

VOC

• in 1799 ging de VOC failliet. De bezittingen van de VOC werden van de Nederlandse staat.
• Willem I liet bestuursmacht over groter gebied uitbreiden
• Gevolg: opstand

Kostenpost Nederlands-Indië

• Bestuur op Java kwam in opstand tegen de bemoeizucht van de Nederlanders. 
  
• Opstand van (Javaanse) prins Diponegoro groeide in 1825 uit tot oorlog. 
  
• Diponegoro: moslim: zijn taak om heidenen te verjagen.
• De Java-oorlog (1825-1830) koste NL heel veel geld.
  

Diponegoro

Op dit schilderij lijkt het alsof Diponegoro de arrestatie "ondergaat" en vrijwillig afscheid neemt van zijn volgelingen, waarvan twee zich aan zijn voeten werpen.

Verslagen volgelingen

De volgelingen van Diponegoro zitten er verslagen bij, hun wapens op de grond als teken van overgave aan de Nederlanders. Ze kunnen / willen niets meer beginnen tegen de Nederlanders.

Driekleur

De Nederlandse vlag wappert fier boven de ambtswoning van de Nederlandse bestuurder

Koets

De koets om Diponegoro af te voeren, staat klaar.

Generaal De Kock

De Nederlandse generaal de Kock heeft Diponegoro gearresteerd en wijst met een zelfverzekerd gebaar naar de klaarstaande koets om Diponegoro af te voeren. 

Nederlandse soldaten

De Nederlandse soldaten stralen met hun opgeheven geweren macht en zelfvertrouwen uit. 

Het Cultuurstelsel!

Het cultuurstelsel

Nederland wilt meer winst

• 1830, cultuurstelsel
• Johannes van den Bosch
• 1/5 van grond verbouwen: koffie, thee, suiker, tabak en indigo.
• Producten tegen laag bedrag (plantloon) gekocht.
• Winst (baten) kwam in NL schatkist
• Batig slot: bedrag dat in schatkist kwam.

Gevolgen voor Nederland

• Nederlands-Indië is binnen paar jaar weer winstgevend voor Nederland > het batig slot (= winst van cultuurstelsel)  belandde in de Nederlandse schatkist. 
  

• Dit batig slot werd vooral gebruikt om de Nederlandse  infrastructuur (wegen, kanalen en spoorwegen) aan te leggen. 

Positieve gevolgen v.h. cultuurstelsel voor Java

• Verbetering van de infrastructuur op het eiland

• Ontstaan van een geldeconomie

• Aanschaf van Nederlandse producten zoals textiel uit Twente

Negatieve gevolgen voor cultuurstelsel

• Beste land moest voor het cultuurstelsel worden gebruikt
  
• Meer dan 20% afstaan + belasting (corruptie regenten)
  
• Door cultuurproducten minder rijst: gevolg: Hongersnoden                              
  
• herendiensten; 66 dagen per jaar werken voor het Nederlands bestuur: GRATIS!
  

Max Havelaar

• Max Havelaar

• Boek van Multatuli (Latijn voor: 'ik heb veel leed gedragen'), pseudoniem van Eduard Douwes Dekker

• Belangrijkste protest tegen het cultuurstelsel
  
• Liberalen kritisch over cultuurstelsel:

Particuliere ondernemers mochten niet handelen met NL-Indië

Einde Cultuurstelsel invoering Agrarische Wet

• Na 1860  weerstand tegen Cultuurstelsel. 
• In 1870 werd Agrarische Wet ingevoerd -> particuliere ondernemers sloten langdurige pachtcontracten af (NL overheid bepaalde niet meer wat er verbouwd moest worden). 
• NL planters vestigden zich op de eilanden en legden plantages aan -> suiker, koffie, tabak en thee , veelal koelies.
• NL-Indië ook rijk aan grondstoffen: aardolie, tinerts, rubberbomen.
  

• Nederlandse versie van het modern imperialisme
  

• Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) beschermt plantage-eigenaren
  

• Begint met de harde acties na aanvallen op KNIL

Ethische politiek

• Rond 1900
• 'ereschuld' hoogopgeleide Nederlanders
• Ethische politiek
• Onderwijs
• Voogdijgedachte

• 1901
• iets terug doen voor NL-Indië
• Beschaving bijbrengen
• 'ereschuld' hoogopgeleide Nederlanders

• Onderwijs
  
• Gezondheidszorg
• Infrastructuur
• Christendom

Ethische politiek

Huiswerk

Maken 1.2