Paragraaf 3.5/3.6/3.7: Variatie in genotype/evolutie/verwantschap

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

Welkom allemaal!

Let op de volgende punten:

• Pak je laptop erbij (lesson up app)
• Schrift en pen voor aantekeningen
• Mobiel in de tas!

Mooi! Dan gaan we beginnen!

Wat gaan we doen?

• Herhaling Paragraaf 3.4: Stambomen

• Uitleg paragraaf 3.5/3.6/3.7: Variatie in genotypen/evolutie/verwantschap

• Zelfstandig werken aan opdrachten paragraaf 3.5/3.6/3.7

Antwoord A

Paragraaf 3.5: Variatie in genotypen

Lesdoelen

1. Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.
   
2. Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat

Geslachtelijke voortplanting

• Versmelten van twee geslachtscellen (eicel+zaadcel)
• Door reductiedeling bevatten geslachtcellen verschillende allelen
• Afhankelijk van toeval
  
• Genotype van ouders is verschillend van de nakomelingen

• Variatie in genotype dus!

Ongeslachtelijke voortplanting

• Een deel van het organisme groeit uit tot een nieuw individu
  
• Stekken, knollen, weefselkweek, wortelstokken
• Groei vindt plaats door mitose
• Genotype van ouder is gelijk aan de nakomelingen 

Mutatie

= Een plotselinge verandering van het genotype

Voorbeeld: 

Een individu van wie een gemuteerd gen tot uiting komt in het fenotype = mutant

 

In lichaamscellen

• Als een mutatie optreedt in één lichaamscel heeft dit meestal geen gevolgen
• Het genotype van alle andere lichaamscellen blijft hetzelfde

In geslachtscellen

• Kan dit wel grote uitwerking hebben
  
• Als betrokken bij bevruchting
  
• Elke lichaamscel van de nakomeling bevat dan het gemuteerde gen
  

Albino/ albinisme

• Een mutatie (verandering) in het gen voor pigment in je huid haren veroorzaakt albinisme. 
• Albino --> geen pigment aanmaken en de huid en haren zijn helemaal kleurloos.

• Iemand met albinisme noem je een mutant.

Albinisme en pigmentmutatie

Albinisme ontstaat al

in geslachtscel

Mutagene invloeden

= Stralingen en chemische stoffen (dus van buitenaf!) die invloed hebben op mutaties

• Radioactieve straling
  
• Röntgenstraling
  
• Ultraviolette straling
  

Chemische stoffen:

• Sigarettenrook
  
• Asbest
  

Ontstaan van kanker 

• Ergens in het lichaam gaat een cel ongeremd delen
  
• Oorzaak: door mutatie veranderen cel eigenschappen (geen stop)
• Er ontstaat een gezwel en de bouw van het weefsel wordt verstoord
• 
  

Paragraaf 3.6: Evolutie

Lesdoelen

1.  Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.
   
2. Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Wat is evolutie?

Wat is evolutie?

Evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderd en/of verdwijnen.

Soorten en Rassen

Een organisme kan vruchtbare nakomelingen krijgen met een organisme van dezelfde soort. 

Verschillende rassen behoren tot dezelfde soort, en kunnen dus vruchtbare nakomelingen krijgen.

Een ras is een variatie bínnen de soort, denk aan honden.

Veranderingen in genotypen

• Populatie= een groep individuen van dezelfde soort in een bepaald gebied die zich met elkaar kunnen voortplanten.
  
• Nieuwe genotypen ontstaan(voortplanting & mutaties)
• Diversiteit in een populatie
  

Natuurlijke selectie

Proces dat leidt tot het overleven van een organisme dat zich vergeleken met soortgenoten het best heeft aangepast aan de omgeving.

Natuurlijke selectie wordt bepaalt door:

• Het genotype
• Het milieu
  

Het onstaan van nieuwe soorten

• Mutaties(verandering van het gen)
• Verandering in genen = verandering fenotype
• De meest aangepaste soort komen dan 

       het meest voor

• Isolatie(twee soorten= twee populatie)
  

Paragraaf 3.7: Verwantschap

Lesdoelen

1. Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie
   
2. Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en die samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap

Fossielen

• Versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten

• Uit gevonden fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan, veranderd en of verdwenen
  

Versteende afdruk

Versteend organisme

Verwantschap

•  Soorten die een gemeenschappelijke voorouder hebben, vertonen verwantschap

Zoeken naar verwantschap door te kijken naar overeenkomst in:

• de bouw van organen
• processen in cellen 
• samenstelling van stoffen in cellen

Overeenkomst bouw organen

Overeenkomsten in functie

Rudimentaire organen

• Resten van een orgaan waar de voorouder veel aan had.

• De functie van het orgaan langzaam verdween .

• Het orgaan verdween ook langzaam.

Rudimentaire organen

Overeenkomsten in cellen

In cellen vinden processen plaats zoals :

• celdeling 
• verbranding

Bij bijna alle organismen verlopen deze processen op dezelfde manier. Ook deze overeenkomst is een bewijs voor verwantschap.

Stoffen in cellen

• DNA 
• eiwitten 

Hoe meer deze stoffen bij twee soorten organismen overeenkomen, des te korter is het geleden dat hun gemeenschappelijke voorouder leefde.

Evolutionaire stamboom

Door al het DNA van organismen te vergelijken kan een stamboom van de verwantschap worden opgesteld. 

Dat noem je een evolutionaire stamboom.

Bij geslachtelijke voortplanting hebben de nakomelingen...

1. variatie in genotype en fenotype
2. variatie in genotype maar gelijk fenotype
3. hetzelfde fenotype en een ander genotype
4. allemaal hetzelfde genotype en fenotype

Bij welke soort cellen heeft een mutatie het grootste gevolg?

1. 1 lichaamscel
2. 1 geslachtscel

Waarom moet een kwaadaardige tumor altijd worden behandeld.

Wanneer een kweker alleen maar ongeslachtelijke voortplanting toe past in zijn kassen, wat zal dan het effect zijn op het genotype van de gewassen? En welk effect op het fenotype?

Zijn alle soorten waarvan fossielen worden gevonden uitgestorven?

1. Ja
2. Nee

Wat is geen rudimentair orgaan?

1. Het heupbeen bij een walvis
2. De blinde darm bij de mens
3. Het staartbotje bij een kat
4. Het staartbeen bij de mens

Een verwantschapsschema

In de afbeelding is in een verwantschapsschema de afstamming van een aantal soorten weergegeven.

Welke soort is eerder ontstaan, soort 3 of soort 7?

1. soort 3
2. soort 7

Bij welke overeenkomsten in bouw of functie van organen hebben soorten dezelfde gemeenschappelijke voorouder?
(Bijvoorbeeld vleugel)

1. Verschillende functie Dezelfde bouw
2. Dezelfde functie Verschillende bouw

Aan de slag!

Wat:

Paragraaf 3.5: opdrachten 1 t/m 8

Paragraaf 3.6: opdrachten 1 t/m 7

Paragraaf 3.7: opdrachten  1 t/m 8

Hoe:

Alleen of in tweetallen

Hulp nodig? Zoek het op in je boek of vraag om hulp

Klaar? Maak een samenvatting en een begrippenlijst van 3.4

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!